Installatiewerk is vakwerk. Een installatie in de gebouwde omgeving staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van een bouwwerk. Bij de realisatie of renovatie van een bouwwerk komt veel kijken en zijn verschillende disciplines actief. Allemaal individuen, die elk op een eigen manier hun aandeel in een bouwwerk realiseren. Werken zij langs elkaar heen of werken zij samen? En hoe is dat dan georganiseerd? Wie heeft de regie? Als er wordt samengewerkt, spreken we van een bouwteam, of niet?
Er zijn weinig begrippen, waarover zoveel verwarring bestaat, als het begrip bouwteam. De nieuwste uitgave van Van Dale kent het begrip niet. De veertiende, herziene uitgave van dit groot woordenboek van de Nederlandse taal kent zo’n negen kolommen met samenvoegingen, waarin het woord bouw voorkomt. Van bouwactiviteit, bouwdoos, bouwstop, bouwtent, bouwtoezicht tot en met bouwzone, maar naar het woord bouwteam wordt tevergeefs gezocht.
Bouwen wordt kennelijk niet in teamverband uitgeoefend
De Dikke Van Dale laat ons ook in de steek bij de t van team. Van Dale omschrijft een team als ‘ploeg bij elkaar horende spelers’. Dat voorbeeld geldt voor het olympische team. Verder maakt Van Dale melding van samenstellingen zoals boks-team, karateteam en voetbalteam. Als tweede omschrijving van een team geeft Van Dale een ‘groep mensen die samenwerken: een gouden team’. Ook deze betekenis komt voor in samenstellingen, zoals arrestatieteam, milieubijstandsteam en reddingsteam. Wederom staat hier bouwteam niet bij. Als we ons realiseren dat het hier gaat om het meest actuele en uitvoerige woordenboek van onze taal, dan kunnen we concluderen dat bouwen kennelijk een activiteit is die niet in teamverband wordt uitgeoefend.
Het beperkt zich tot de ontwerpfase van het bouwproces
In de bouw is een team een vreemde verschijning, die bepaald niet voor de hand ligt. De Stichting Bouwresearch heeft eerder als hofleverancier van bouwboekjes wél een omschrijving van het begrip bouwteam gelanceerd. Deze omschrijving beperkt het teamaspect tot de ontwerpfase van het bouwproces. Bij het ontwerp worden de inzichten van verschillende geledingen benut, zonder dat de betrokken partijen bij de uitvoering betrokken worden. Op de weg van droom naar daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. “Wij hebben dit project als bouwteam gedaan”, kun je bijna dagelijks te horen krijgen. De vraag dient zich aan of alles een bouwteam is, wat bouwteam genoemd wordt. Voorlopig kunnen we volstaan met de vaststelling dat het begrip bouwteam helemaal niet bestaat. In de praktijk is er wel sprake van een ontwerpteam, maar de aanbestedingspraktijk vraagt na de ontwerpfase een objectieve selectie van marktpartijen en dan met je al installateur het spel volgens de regels spelen. Betrokkenheid bij de ontwerpfase geeft wel een voorsprong in informatie, zodat de risico’s beter kunnen worden ingeschat.
De bedrijfskundige kant wordt onderschat
In het rijke arsenaal van onze taal moeten we zoeken naar andere woorden, waarmee we bepaalde samenwerkingsvormen in de bouw aanduiden. Eerder nemen we onze toevlucht tot de Engelse taal. Dan spreken we over design en construct. Of over design, build, operate, finance en maintenance (dbofm). Opvallend is dat deze begrippen al snel een juridische lading krijgen. Alsof samenwerking vooral een juridisch begrip is. Tijdens een seminar op 14 mei 2019 in Amsterdam is een nieuw model voor twee soorten bouwteamovereenkomsten gepresenteerd. Met als doel kennis te delen en opdrachtgevers te helpen een snelle start te maken met bouwteams. Dat consultatiedocument kun je hier downloaden De bedrijfskundige kant wordt onderschat. Op papier kan alles goed geregeld zijn, maar in de praktijk gaat het er anders aan toe. Dat worden belangrijke organisatievraagstukken over het hoofd gezien. Dan wordt naar contractvormen gegrepen, zonder de inhoud daarvan te kennen. Het geheim van samenwerking ligt in het gezamenlijk belang. Als we dat begrijpen gaat samenwerking vanzelf. Dan richt de samenwerking zich op een gezamenlijk doel. Dan werken we samen aan de beste oplossing. Zo’n gezamenlijke horizon geeft energie en brengt mensen samen in beweging.
Te belangrijk om het aan het toeval over te laten
Samenwerking kan op veel manieren, zonder dat we daar het begrip bouwteam op moeten plakken. Waar het vooral om gaat, is de teamgeest. De echte teamspirit blijkt pas als de race gelopen wordt. Echte teamgeest maakt van het bouwproces een succes, waarin alle spelers delen. Er moet dan wel invulling gegeven worden aan dat gezamenlijke win-win-aspect. Aandacht is nodig. Elke relatie versloft als er geen nieuwe impulsen aan gegeven worden. Een echt bouwteam viert successen samen. Maak van de oplevering samen een feest. Bij de oplevering komt het resultaat van een gezamenlijke inspanning openbaar. Ook tijdens het bouwproces kan de samenwerking gevierd worden. Met een project start up wordt een doeltreffende aftrap gegeven. Een over the hill-meeting geeft energie voor de laatste ronde. Een evaluatie levert handvatten op om de samenwerking in een volgend project te verbeteren. Samenwerking is te belangrijk om aan het toeval over te laten. Dat vraagt planning en management. Met een samenwerkingsplanner kan een samenwerkingsmanager gericht de vinger aan de pols houden. Het gaat uiteindelijk om de motivatie, intentie en passie, met wie wordt samengewerkt. Als je goed kunt samenwerken met jezelf, kun je dat ook met anderen.
Punten om over na te denken
• Bouwen is een bezigheid, die van nature niet in teamverband wordt uitgeoefend.
• Verdergaande specialisatie noodzaakt tot scherpere afbakening van verantwoordelijkheden.
• Samenwerkingsvormen worden vaak in juridisch beton gegoten, waarmee aan de flexibiliteit in de uitvoering tekort gedaan wordt.
Vragen om bij stil te staan
1. Hoe kan de gefragmenteerde werkwijze van opeenvolgende schakels in de bouwkolom doorbroken worden?
2. Wat maakt van samenwerking in de bouwsector een succes?
3. Op welke wijze kunnen we het teamspel op de bouwplaats verbeteren?
Over Piet Oskam
Piet M. Oskam is oprichter van het Centrum voor Innovatie van de Bouwkolom (CIB), dat van 2002 tot en met 2012 actief was in ontwikkeling van innovatieve concepten voor bouw- en installatiewerk.
