Met de lancering van twee nieuwe ISSO-publicaties hebben EP-maatwerkadviseurs alle kennis die zij nodig hebben voor het opstellen van maatwerkadviezen. Het maatwerkadvies biedt een heldere richting voor de wijze waarop vastgoedeigenaren een verdere energiebesparing en/of de verduurzaming van hun energievraag kunnen realiseren. ISSO-publicatie 75.2 beschrijft de werkzaamheden voor de utiliteitsbouw en ISSO-publicatie 82.2 doet hetzelfde voor woningen en woongebouwen.
Naast adviezen voor de energiebesparing, biedt de kennis in de publicaties en het daarop gebaseerde maatwerkadvies ook inzicht in de maatregelen die het gebouw of de woning(en) energiezuinig(er) maken. Het behandelen van de kennis gebeurt op een gestructureerde wijze die leidt tot het maatwerkadvies. Door de kennis in ISSO-publicaties 75.2 en 82.2 weet de EP-adviseur wat hij of zij moet doen om alle informatie te verzamelen en het advies te kunnen opstellen. Het uitbrengen van een maatwerkadvies gebeurt door een gecertificeerde EP-maatwerkadviseur. De EP-maatwerkadviseur werkt over het algemeen bij energieadviesbureaus, energiebedrijven, bouwkundig aannemers of installateurs.
Cursus volgen en examen afleggen Elke EP-maatwerkadviseur moet beschikken over de juiste kennis op energetisch, (bouw- en installatie)technisch, sociaal als ook financieel/economisch gebied. Voordat iemand een maatwerkadvies mag opstellen, moet hij of zij vakbekwaam EP-adviseur zijn. Om vakbekwaam te worden, moeten adviseurs een examen afleggen. In voorbereiding op het examen kunnen ze een cursus volgen, waarbij de beide ISSO-publicaties de belangrijkste hulpmiddelen vormen. Er zijn meerdere scholings- en exameninstituten die de cursussen en examens aanbieden.
Methode voor opstellen Deze methode voor het opstellen van het Maatwerkadvies sluit aan bij de ambitie van de Europese en landelijke overheid om CO2-emissies te reduceren. Bovendien sluit de methode aan bij het Klimaatakkoord, de Renovatiestandaard voor utiliteitsbouw en de Standaard voor woningisolatie (zie website RVO). Het maatwerkadvies is gebaseerd op de NTA 8800 en is te koppelen aan zowel een indicatief als formeel Energielabel. Het maatwerkadvies wordt geregistreerd op basis van BRL9500-MWA-U voor utiliteitsbouw en BRL 9500-MWA-W voor woningbouw. Daarmee is het advies een geborgd instrument in de bepaling van de energietransitie in Nederland. De publicaties zijn beschikbaar op ISSO Open, waar binnenkort ook de BRL-en te vinden zijn.
De kennis in ISSO-publicatie 65 ‘Inregelen van ontwerpvolumestromen in klimaatinstallaties’ is herzien. De inregelmethoden die de publicatie beschrijft, zijn een ...
De afgelopen maanden is het ISSO-kleintje Riolering volledig geactualiseerd. Vooral mensen in de praktijk vinden in dit document de meest gebruikte richtlijnen voor het ontwerp, de aanleg en het onderhoud van gebouwriolering. Door zijn compacte vorm, maar ook doordat hij online te raadplegen is, is de kennis op de bouwplaats of bij een praktijkproject te raadplegen.
Naast de laatste kennis biedt het handzame boekje ook diverse afbeeldingen, schema's en montagerichtlijnen voor afvoerleidingen van vuilwater en hemelwater. Bovendien is het Kleintje Riolering ook interessant voor andere doelgroepen, zoals architecten en aannemers. Zij kunnen hiermee snel de meest basale en noodzakelijke kennis van riolerings- en hemelwaterafvoersystemen tot zich nemen.
Op basis van ISSO-publicatie 3216
De meest recente ISSO-publicatie 3216 ‘NTR 3216 Riolering van bouwwerken’, die eveneens in februari 2023 verscheen, ligt aan de basis van het vernieuwde Kleintje Riolering. Daarbij richt de inhoud van het Kleintje zich vooral op vuilwater- en hemelwaterafvoer binnen de perceelgrens. Die kennis kan de vakman dus gebruiken voor:
• Woningen, woongebouwen en kleine utiliteit;
• Realisatie van nieuwe riolering;
• Uitbreiding van bestaande riolering;
• Beheer en onderhoud.
Voorbeeld Een concrete aanpassing is bijvoorbeeld het duidelijk onder de aandacht brengen van de noodzaak om hemelwater via het eigen perceel af te voeren, en niet via een naburig perceel. In de praktijk betekent dit dat installateurs de uitvoering van HWA-systemen soms anders moeten uitvoeren dan ze gewend waren. Denk aan doorlopende dakgoten bij rijtjeshuizen, waarin de installateur nu bijvoorbeeld separatieschotten moet zetten, zodat regenwater per perceel kan worden afgevoerd.
Koppeling met ISSO-opleverprotocollen Een andere wijziging waarvan het Kleintje nu melding maakt, is dat de uitzondering voor het moeten plaatsen van ontlastvoorzieningen bij grondgebonden woningen is komen te vervallen. Ook meldt het geactualiseerde Kleintje dat de afstand tussen ontstoppingsstukken is vergroot. Verder is er in dit Kleintje meteen een koppeling gemaakt naar de ISSO-opleverprotocollen, die belangrijk zijn en worden in de relatie tot de toekomstige Wet Kwaliteitsborging (Wkb). Ook zijn er op diverse plekken nieuwe of aangepaste afbeeldingen toegevoegd, zodat de kennis inzichtelijker wordt en eenvoudiger te interpreteren.
Snel en helder Het doel van Kleintje Riolering is er volledig op gericht om mensen in de praktijk snel en zo helder mogelijk te ondersteunen bij het vakbekwaam uitvoeren en onderhouden van riolerings- en hemelwatersystemen. Het geactualiseerde ISSO-kleintje Riolering is als gedrukt exemplaar of digitale versie beschikbaar via het kennisplatform ISSO Open.
Het Praktijkboek Multifunctionele Groene Daken en Gevels is in 2022 door ISSO opnieuw uitgebracht. De kennis is nu aangepast aan nieuwe inzichten en regelgeving. Daken en gevels kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan comfort, duurzaamheidsdoelstellingen, gezondheid en veiligheid.
Vanuit de Europese projecten ontstond de vraag naar een update van het praktijkboek dat in 2020 al was verschenen. Aanleiding zijn de vele ontwikkelingen op het gebied van multifunctionele daken die nieuwe kennis en inzichten opleveren en ook noodzakelijk maken. Zo zijn er geactualiseerde richtlijnen en nieuwe regelingen. Ook is er meer belangstelling voor en behoefte aan het toepassen van bijvoorbeeld groene daken en het opwekken van zonne-energie. Met ‘groene’ en ‘blauwe’ daken – daken met begroeiing en daken als waterberging – kunnen we onze woonomgeving steeds beter leefbaar houden.
Boek met modulaire indeling Het Praktijkboek Multifunctionele Groene Daken en Gevels gebruikt voor de weergave van de kennis een modulaire indeling. Deze aanpak past het best bij de diversiteit aan doelgroepen en onderwerpen die het praktijkboek bedient. Deze modules zijn aan de ene kant gedefinieerd door de verschillende doelgroepen per projectfase: beleidsmaker, initiatiefnemer, ontwerper, uitvoerder, onderhouder en beheerder. Daarnaast maakt het praktijkboek onderscheid in de mogelijke functies van het dak.
Nieuwe kennis en onderwerpen Naast specifieke onderwerpen bevat het handboek een uitgebreide, algemene begrippenlijst en nieuwe informatie over toepassing van wetten en eisen. Ook krijgen subsidieregelingen de nodige aandacht en gaat de tekst in op de wijze waarop we met multifunctionele daken meer waarde en synergie kunnen toevoegen. Het hoofdstuk Ambities en Functies bevat ook nieuwe ontwikkelingen, zoals het toevoegen van verdichtingsdaken (paarse daken) en mobiliteitsdaken (oranje daken). Verder is de kennis nog beter en duidelijker weergegeven, bijvoorbeeld door tekeningen en tabellen te verduidelijken, maar ook door meer informatie te gebruiken over labels of wijzigingen in NEN-normen.
Meerdere doelen in één boek Met het geactualiseerde praktijkboek doet ISSO twee acties tegelijk; ze ontsluit de meest actuele kennis in een overzichtelijk vernieuwd basiswerk en ze brengt regels en voorschriften naar de praktijk. Ook licht het praktijkboek de verschillende kaders toe: juridisch, financieel, veiligheid en arbo. Daarbij gebruikt deze vernieuwde bundel verwijzingen naar relevante normen en richtlijnen.
Een nieuw Handboek Zonne-energie is geen overbodige luxe. In een constant veranderende markt zijn er vele ontwikkelingen die herziening van deze kennis noodzakelijk maakte. Denk aan certificering, nieuwe eindtermen en aanpassingen in NEN 1010 en NEN 7250.
Nog niet zo lang geleden waarschuwden inspecteurs in de media dat de kans op onveilige zonnestroominstallaties toeneemt, door toedoen van onbekwame monteurs en zelfs beunhazen. Buiten het feit dat opdrachtgevers zorgvuldig moeten nagaan of vakmensen de juiste kennis hebben - bijvoorbeeld via een erkenning - moeten vakmensen hun kennis up-to-date houden. Met het nieuwe Handboek Zonne-energie, dat ISSO eind november publiceerde, hebben zij hiervoor een hulpmiddel in handen.
Drie disciplines
De kennis in het Handboek Zonne-energie omvat drie onderliggende disciplines: zonnestroom (PV), zonnewarmte (zon thermische) en bouwkundige integratie. Dit zijn dezelfde disciplines die in de nieuwe NEN 1010 (Elektrotechnische installaties voor laagspanning) en NEN 7250 (Zonne-energiesystemen, Integratie in daken en gevels – bouwkundige aspecten) zijn verwerkt.
Ontwikkelingen in de markt
Naast de eerdergenoemde ontwikkelingen in de markt maken ook het nieuwe Bouwbesluit, de nieuwe erkenningsregeling Zonnestroom van InstallQ, en diverse nieuwe technieken en toepassingsvormen van zonne-energie een geactualiseerd handboek noodzakelijk. De editie bevat dan ook alle kennis over zonne-installaties, vanaf het ontwerp tot en met de inspectie.
Kennis over zonnestroom en zonnewarmte
Naast het nieuwe Handboek lanceert ISSO tegen het einde van dit jaar en begin volgend jaar ook twee nieuwe ‘Kleintjes’ voor het werken aan zonne-energiesystemen. Het huidige Kleintje Zonne-energie ondergaat een uitgebreide actualisatie en zal ook worden gesplitst in een Kleintje Zonnestroom en een Kleintje Zonnewarmte. “We hebben besloten om het oude Kleintje Zonne-energie op te delen. De vakgebieden zonnestroom en zonnewarmte ontwikkelen zich dusdanig anders, dat het zinvol is om de technieken in aparte handboeken te beschrijven”, vertelt Henry Lootens, specialist Elektrotechniek bij ISSO.
Gericht op de monteurs
“In het nieuwe Kleintje Zonnestroom actualiseren we alle kennis die al in de oude editie stond, maar we voegen ook nieuwe inzichten en informatie toe. Deze zijn specifiek gericht op de monteurs. Denk dan aan nieuwe informatie ten aanzien van stekkers. Voorheen was het ‘not done’ om verschillende stekkers te combineren. Nu zijn er nieuwe inzichten waarbij dit onder bepaalde voorwaarden wel kan en mag. Die informatie zullen we bijvoorbeeld helder weergeven. Ook zullen we tips en trucs meegeven die vooral op de werkvloer belangrijk zijn. Denk aan zaken als aarding en vereffening. In de praktijk blijkt dat dergelijke zaken nogal eens worden vergeten. Of monteurs zijn gewoon niet voldoende opgeleid om hieraan te denken. Vandaar dat wij beschrijven waarom dit belangrijk is en hoe het nu ook alweer zit met aarding en vereffening.”
De kennis over zonne-energie is te vinden in ISSO Open via www.isso.nl
Warmtepompsystemen, lagetemperatuurverwarming, zoneregelingen, testen van de luchtdoorlatendheid. Stuk voor stuk nieuwe onderwerpen die de afgelopen 15 jaar belangrijker zijn geworden ...
Door de coronalockdown staat in veel gebouwen het water in leidingen stil. Bijkomende zorgen om de legionellabacterie maakt legionellapreventie nóg ...
Het komende jaar krijgen ontwerpers en installateurs van werktuigkundige installaties de beschikking over veel nieuwe kennis. Niet alleen via drie nieuwe ISSO-publicaties over warmteverliesberekeningen maar ook via twee geactualiseerde ISSO-publicaties voor de warmtepompspecialisten.
Naast de vernieuwde ISSO-publicaties 51, 53, 57, 72 en 73 zullen ook het geactualiseerde Kleintje Warmteverlies en het Kleintje Infraroodpanelen, elektrische stralingsverwarming, voor veel vakmensen een welkome aanvulling zijn. “Het actualiseren van de publicaties over Warmteverlies werd steeds belangrijker, omdat het risico en de kans op klachten van eindgebruikers met de moderne installaties steeds groter wordt”, vertelt Jos de Leeuw, die samen met Dennis van der Kooij, als de specialisten Klimaattechniek bij ISSO, aan de actualisaties hebben gewerkt. Vanzelfsprekend doen zij dit met steun van Techniek Nederland en Wij Techniek, en een omvangrijke Kontaktgroep specialisten uit het vakgebied. “Iedereen weet dat dit onderwerp vroeger, met gasgestookte ketels, minder nauw luisterde. De statische berekening die in de oude publicaties stond, gaf nooit zoveel problemen, omdat de ketel in de meeste woningen en gebouwen overgedimensioneerd was. Moderne warmtepompen hebben veel minder capaciteit en dan is een zeer exacte warmteverliesberekening een stuk belangrijker.”
Dimensionering en inregeling
“Behalve dat we voortaan, zeker in de nieuwbouw, bijna alleen nog warmtepompen plaatsen, wordt ook de isolatie steeds dikker en speelt warmteopslag in de warmteverliesberekening een belangrijkere rol. De regelgeving speelt hier ook meer op in en eist een adequate dimensionering en inregeling”, zegt Dennis van der Kooij. “Een warmteverliesberekening geeft de benodigde vermogens per vertrek (dimensionering) en is daarmee de basis voor het inregelen. Het gevolg is dat we voor de warmteverliesberekening eigenlijk niet meer altijd kunnen volstaan met een statische berekening, maar dat een dynamische berekening meer en meer noodzakelijk wordt. Tot op zekere hoogte komt dat nu ook in de geactualiseerde publicaties aan de orde.”
Kritisch naar toeslagen kijken
ISSO-publicatie 51 en ISSO-kleintje warmteverliesberekeningen gaan over de warmteverliesberekening in woningbouw terwijl de andere twee publicaties, 53 en 57, zich op de utiliteitsbouw richten. Daarbij is ISSO-publicatie 53 bestemd voor U-bouw tot 4 meter hoog en ISSO-publicatie 57 voor gebouwen hoger dan 4 meter. “Publicaties 51 en 53 verschijnen begin 2023, maar ISSO-publicatie 57 en het ISSO-kleintje warmteverliesberekeningen komen daarna beschikbaar. Voor de vernieuwde publicaties was het vooral belangrijk dat we weer eens kritisch keken naar toeslagen en de infiltratie, zodat de ontwerper niet overdimensioneert, maar ook dat hij of zij op realistische wijze rekening kan houden met omgevingsfactoren, zoals het wel of niet aanwezig zijn van buren of de aanwezigheid van specifieke ruimtes, zoals zolders met veel ramen of juist slaapkamers met kleine ramen”, zegt Van der Kooij.
Verschil woningbouw en utiliteit
“Verder besteden we in de ISSO-publicaties 53 en 57 extra aandacht aan het functioneren van de installatie op vollast en deellast. Voor utiliteit is dit redelijk eenvoudig te berekenen, eenvoudiger dan voor woningbouw. Je mag in de utiliteit wat vaker en gemakkelijker uitgaan van gelijktijdige belasting. Ook is de buitenschil in veel gevallen kleiner in relatie tot het oppervlak, zeker als je dat vergelijkt met woningbouw”, zegt De Leeuw. Van der Kooij voegt daaraan toe dat, juist voor het gebruik in de wat kleinere woningbouwprojecten, dus waar installateurs vaker zelf een installatie ontwerpen, binnenkort ook het nieuwe Kleintje Warmteverliesberekening Woningbouw verschijnt. “Hierin geven we meer vuistregels, waardoor de informatie eenvoudiger en ook praktischer wordt. Ook bij renovaties of kleine woningbouwprojecten is het essentieel dat de installateur naar het warmteverlies kijkt. Veel installateurs vragen en ontvangen deze cijfers nu vaak van hun leveranciers, maar wij vinden het belangrijk dat ook de man of vrouw op de werkvloer die cijfers begrijpt. En dat je ermee kunt werken. Met het Kleintje Warmteverliesberekening heb je in elk geval alle basale kennis die daarvoor nodig is.”
Werken aan warmtepompen
Naast de publicaties over warmteverlies waren ook ISSO-publicaties 72 en 73 over warmtepompen en bodemwisselaars aan een herziening toe. “Ze kregen in 2017 wel een beperkte update, maar veel van de kennis stamt nog uit de eerste edities die in 2005 zijn gepubliceerd. De herziene ISSO-publicatie 72, die dit jaar nog verschijnt, sluit aan bij de wettelijk voorschriften in de BRL 6021. Daarnaast bevat de publicatie nog andere kennis die soms noodzakelijk, en eigenlijk altijd heel bruikbaar is om de warmtepomp op een juiste wijze te installeren”, vertelt De Leeuw. “Belangrijk is ook dat ISSO-publicatie 72 nauw aansluit bij de kennis en informatie in ISSO-publicatie 73. Want de ontwerper en installateur van het warmtepompsysteem in de woning moet zijn input op een juiste wijze kunnen aanleveren bij het boorbedrijf van het bronsysteem.”
Nieuwe kennis toevoegen
“Vandaar dat ook Publicatie 73 begin volgend jaar in een nieuwe uitgave verschijnt. Deze bevat dan de praktische invulling van regels en richtlijnen uit de BRL 11000 en het bijbehorende protocol plus veel aanvullende kennis. In beide publicaties zijn nieuwe technieken en inzichten verwerkt, zoals het afdichten van de bodemlagen met grout, iets wat bij het verschijnen van de oudere publicaties nog niet werd gedaan of niet werd voorgeschreven. De nieuwe publicatie 73 behandelt hiervoor een methode. En bij ISSO-publicatie 72 over het warmtepompsysteem kijken we ook naar de boilerberekening en energiegetallen. Hierbij gebruiken we de BENG voorbeeldconcepten woningbouw van RvO. Om te zorgen dat beide publicaties zo goed mogelijk op elkaar aansluiten, hebben we enkele van dezelfde professionals in beide Kontaktgroepen zitten. Overigens zitten enkele van deze mensen ook in de Kontaktgroep voor ISSO-publicatie 51 over warmteverlies.”
In de moderne woningbouw is all-electric het uitgangspunt. Dat wil zeggen dat de klimaatinstallatie elektrisch gevoed wordt. Om die reden kijkt men steeds kritischer naar het klimaatsysteem en overweegt de ontwerper om weinig gebruikte ruimtes niet meer op een centrale verwarming aan te sluiten. In zo’n geval kiest men dan voor lokale verwarming en niet zelden zijn dit elektrische infraroodpanelen. “In de basis een slimme keuze”, zegt Dennis van der Kooij, “maar er zijn wel veel randvoorwaarden die bij de keuze en installatie komen kijken. Kortom, er is behoefte, zo blijkt ook uit onderzoek, aan goede richtlijnen voor toepassing, het benodigde vermogen en hoe dit vermogen over de ruimte(n) te verdelen. Met het ISSO-Kleintje Infraroodpanelen helpen we de markt bij het maken van al dergelijke keuzes en geven we handvatten voor het kiezen van de juiste plek en het installeren van de IR-panelen.”
Het Kleintje is binnenkort beschikbaar via open.isso.nl
Dit is een artikel uit de print-editie van het vakblad IZ. De digitale edities van IZ zijn gratis te raadplegen via www.installateurszaken.nl. Liever een print-editie op uw deurmat? Maak dan gebruik van onze tijdelijke actie en meld u nu aan voor een gratis abonnement op IZ via www.installateurszaken.nl
ISSO-kleintje Riolering is laatst weer op kleine punten herzien. installateurs en servicemonteurs kunnen hierin de meest gebruikte richtlijnen voor het ...
De kennis in ISSO-publicatie 65 ‘Inregelen van ontwerpvolumestromen in klimaatinstallaties’ is herzien. De inregelmethoden die de publicatie beschrijft, zijn een ...
ISSO-publicatie 64 ‘Kwaliteitseisen isoleren voor de utiliteitsbouw' is herzien. De publicatie is een referentie voor materiaalkeuze en montage van leidingisolatie ...
Aan de hand van de nieuwste inzichten helpt ISSO-publicatie 30 bij het ontwerpen, aanleggen, onderhouden en beheren van leidingwaterinstallaties in ...
We praten er allemaal over, maar wat is ‘comfort’ precies en in hoeverre valt het te realiseren? Noortje Alders is expert op dit gebied. In het dagelijks leven werkt zij als Technisch Expert bij ISSO. Zij gaat nader op de materie in.
Dat een verkeerd idee van comfort kan leiden tot misstanden, weet Alders als geen ander. “Zo doen er allerlei wilde verhalen de ronde over stralingspanelen en het hoge comfortniveau dat ze zouden bieden. In de praktijk blijkt het echter afhankelijk te zijn van talloze factoren, zoals de plek waar de panelen worden opgehangen en het deel van het lichaam dat wordt aangestraald.”
Om met de deur in huis te vallen: wat is comfort eigenlijk? “Dat de temperatuur zo aangenaam is, dat je geen verandering wenst. Daarbij is wel een zekere marge aanwezig van 3 tot 4 graden. Des te meer mensen het idee hebben dat ze zelf de temperatuur kunnen regelen, des te hoger trouwens die marge uitvalt.”
Waarom is het zo moeilijk om iedereen in een ruimte zich comfortabel te laten voelen? “Vanwege de onderlinge verschillen. Denk aan leeftijd, lichaamsomvang, etniciteit, cultuur en sekse. Maar denk ook aan de ruimtes zelf. De kleur heeft bijvoorbeeld invloed op de comfortbeleving, evenals de luchtbeweging en –kwaliteit. Die factoren kan je maar deels controleren. Tot slot werken we met een gemiddelde, de zogenaamde PMV-standaard bij het ontwerp van klimaatinstallaties. Uit onderzoek blijkt dat dan zeker al 5% van de gebruikers ontevreden is over het thermisch comfort.”
Wat zijn de voor- en nadelen van een centraal geregeld systeem als je thermisch comfort wilt bereiken? “De voordelen: ze zijn relatief goedkoop en eenvoudig aan te leggen. De nadelen: je hebt distributieverlies door het leidingenwerk, bij een centraal geregelde vloerverwarming heb je te maken met een traag werkend systeem en je zult vanwege alle onderlinge verschillen tussen mensen, eerder geconfronteerd worden met ontevreden gebruikers.”
Het hele artikel is te lezen in het vakblad Installateurszaken van november. Deze uitgave verschijnt 2 november a.s.De digitale edities van IZ zijn gratis te raadplegen via www.installateurszaken.nl. Liever een print-editie op uw deurmat? Maak dan gebruik van onze tijdelijke actie en meld u nu aan voor een gratis abonnement op IZ via www.installateurszaken.nl
Hitteproblemen in woningen komen in de zomerperiode steeds vaker voor. Bestaande richtlijnen bieden onvoldoende houvast bij het ontwerpen en toetsen ...
Warmtepompsystemen, lagetemperatuurverwarming, zoneregelingen, testen van de luchtdoorlatendheid. Stuk voor stuk nieuwe onderwerpen die de afgelopen 15 jaar belangrijker zijn geworden. En met de verduurzaming van vastgoed ontstaan er ook nieuwe eisen aan de cv-systemen.
“15 jaar geleden waren de gasgestookte cv-ketel en de aansluiting op de stadsverwarming de bepalende elementen voor de achterliggende cv-installatie”, vertelt Jos de Leeuw, projectcoördinator bij ISSO. “Inmiddels zien we de dominantie van deze opwekkers langzaam maar zeker veranderen. De warmtepomp is al geruime tijd aan een opmars bezig, ook in hybride verwarmingsinstallaties, waarmee tegelijk de eisen aan het afgiftesysteem veranderen. Maar ook bouwkundige verbeteringen aan woningen, zoals meer isolatie en kierdichting, maken dat het cv-systeem anders gaat functioneren. Dit zijn stuk voor stuk veranderingen die ingrijpende gevolgen kunnen hebben, ook voor andere onderdelen in een cv-systeem.”
Kennis op de werkvloer
Over die veranderingen kunnen professionals, na een update van de kennis in ISSO-kleintje CV, weer alles terugvinden. ISSO-kleintje CV, voor het eerst in 2006 gepubliceerd, bood de installateur en monteur op de werkvloer altijd veel hulp en houvast bij het installeren van cv-installaties, maar ook bij onderhoud en service. De laatste jaren werd dat wat lastiger omdat er in 2006 nog weinig aandacht was voor warmtepompen, lage afgiftetemperaturen of meerdere klimaatzones in de woning. Vandaar dat het tijd werd om deze kennis, en nog enkele actuele thema’s, in het nieuwe Kleintje CV op te nemen.
Achter de opwekker
Het zwaartepunt van dit vernieuwde Kleintje Individuele centrale verwarmingsinstallaties in woningen, zoals de publicatie van ISSO officieel heet, ligt vooral bij de installaties achter de opwekker. Jos de Leeuw: “Met de Kleintjes Gas en de twee Kleintjes voor warmtepompinstallaties hebben we al enkele actuele publicaties die de techniek rondom de opwekkers behandelen. Dit nieuwe Kleintje CV focust daarom vooral op de techniek daarachter, waarbij natuurlijk het opwekconcept ook belangrijk is en net zo goed aandacht krijgt.” De Leeuw geeft aan dat de gebruikers kunnen lezen hoe ze het benodigde vermogen moeten bepalen, en vervolgens ook uitgebreid tot welke opzet en dimensionering dit leidt voor het afgiftesysteem. “Er zijn echt verschillende onderdelen die daarin van belang zijn. Zaken als drukverlies, waterzijdig inregelen, beveiligen maar ook corrosie en waterkwaliteit komen aan de orde. Dit doen we op een zo praktisch mogelijke wijze. Vandaar dat we teksten zo kort als mogelijk houden en waar mogelijk de informatie beeldend met illustraties en schema’s weergeven.”
Gericht op praktijkmensen
ISSO heeft inmiddels een uitgebreide reeks ‘Kleintjes’, die op een compacte wijze technische kennis voor de werkvloer beschikbaar maken. Afhankelijk van het onderwerp, zijn deze uitgaven opgebouwd via een structuur die de verschillende fases behandelen: van programmafase naar ontwerpfase om vervolgens van de uitwerkingsfase naar de realisatiefase en de beheerfase te gaan. Kennisontwikkelaars kijken bij de ontwikkeling van de uitgaven nauwgezet welke informatie past bij de lezer en welke kennis in welke fase voor hen echt van belang is. “De bron voor de kennis in Kleintje CV zijn de oude Kleintjes over cv-ketel en warmtenet, de ISSO-publicatie 50 Warmwaterverwarmingsinstallaties en de ISSO-publicaties 72 en 98 die de kennis voor warmtepompsystemen in woningen uitgebreid behandelen. Met het samenstellen van het Kleintje CV halen we uit al die uitvoerige documenten de praktisch relevante informatie die we vervolgens logisch bundelen.”
Opnieuw inregelen
“Zodra je tijdens verduurzaming en nieuwbouw van een woning of bij de vervanging van een cv-toestel de achterliggende installatie wilt updaten, ontkom je niet aan het opnieuw inregelen van het afgiftesysteem. Het is tegenwoordig via het Bouwbesluit ook wettelijk vastgelegd dat je waterzijdig inregelt als je een ketel of opwekker vervangt of wanneer je een nieuwe cv-installatie aanlegt. Het is sowieso belangrijk om goed in te regelen”, vindt De Leeuw, “ook als je na-isoleert, kieren dicht of je ramen vervangt.” De komende jaren zal de stap naar een hybride cv-installatie, zo is de verwachting, door steeds meer woningbezitters worden gemaakt. Dat betekent dat ook het temperatuurtraject in het afgiftesysteem in veel woningen wat lager zal liggen. Van een aanvoer en retour met 80/60oC kun je in veel situaties best terug naar 60/40oC en soms zelfs naar 50/30oC als je vloerverwarming of convectoren plaatst of aanpast. “Wil je dit doen, moet een installateur of monteur ook weten aan welke randvoorwaarden hij of zij moet voldoen. Vandaar dat we aandacht besteden aan het testen van de luchtdoorlatendheid en aan infraroodmetingen. Dit zijn methoden die een goed inzicht geven in het warmteverlies, op basis waarvan je kunt beslissen of je probleemloos met een lagere aanvoertemperatuur kunt werken. Gaat er nog veel warmte verloren, dan komt het comfort in geding bij een lagere aanvoertemperatuur.”
Verschillende klimaatzones
Naast het waterzijdig inregelen en het variëren in aanvoertemperatuur behandelt het nieuwe Kleintje ook het regelen van het klimaat per ruimte. “Met moderne thermostaatknoppen en zoneregelaars kunnen we het comfort voor veel bewoners flink vergroten als we ruimtes apart regelbaar maken. Je merkt ook dat die vraag groter wordt. De coronaperiode heeft daar aan bijgedragen. Wanneer mensen vaker thuis werken - en dat lijkt toch een blijvende trend - zullen installateurs merken dat de vraag naar een beter regelbaar comfort in studeer-, zolder- en slaapkamers gaat toenemen.” De Leeuw vertelt dat dit een van de geluiden is die ook vanuit de Kontaktgroep komt. In de Kontaktgroep zitten diverse installateurs die mede bepalen welke huidige thema’s belangrijk zijn, en voor een actuele inhoud van het Kleintje onmisbaar.
Wetgeving en kwaliteitseisen
Het vernieuwde Kleintje CV, dat in september via ISSO Open beschikbaar is, heeft na de grondige update een inhoud die voor ongeveer de helft uit nieuwe informatie bestaat en voor de andere helft uit bestaande informatie. Tegelijk is hij ook compacter geworden, vertelt De Leeuw, “omdat we informatie hebben weggelaten die nu in andere Kleintjes uitgebreid te vinden is. Bijvoorbeeld het berekenen van de dimensie van gasleidingen of de verouderde EPC-concepten. Een andere reden voor het updaten waren nieuwe of aangepaste, wetgeving en kwaliteitseisen. Zoals aanpassingen in het Bouwbesluit, maar ook de eisen die we tegenwoordig stellen aan de kwaliteit in het kader van erkennings- of certificeringsregelingen. In eindtermen voor vakbekwaamheidseisen wordt bijvoorbeeld ook verwezen naar het Kleintje CV. Ook een opleverchecklist, die ISSO heeft opgesteld, hebben we in dit Kleintje opgenomen.”
Dit is een artikel uit de print-editie van het vakblad IZ. De digitale edities van IZ zijn gratis te raadplegen via www.installateurszaken.nl. Liever een print-editie op uw deurmat? Maak dan gebruik van onze tijdelijke actie en meld u nu aan voor een gratis abonnement op IZ via www.installateurszaken.nl
Door de coronalockdown staat in veel gebouwen het water in leidingen stil. Bijkomende zorgen om de legionellabacterie maakt legionellapreventie nóg ...
De nieuwe certificeringsregeling voor gasverbrandings-installaties, de Wet Kwaliteitsborging, aangepaste richtlijnen voor rookgasafvoer. Ontwerpers, installateurs en monteurs van gasverbranding-sinstallaties hebben met ...
De kennis uit ISSO-kleintje Inregelen is recent geactualiseerd. Het Kleintje is een compacte handleiding voor het inregelen van de ontwerpvolumestromen van individuele verwarmingsinstallaties in woningen. Deze kennis is geschikt voor installatieontwerpers en onderhoudsmonteurs maar wordt ook gebruikt in het installatietechnische onderwijs.
Kleintje Inregelen geeft uitleg over ontwerpvolumestromen, waar in een cv-installatie inregelafsluiters horen te zitten en wat voor typen inregelafsluiters gewenst zijn. Deze recent herziene editie maakt dat inzichtelijk voor twee inregelmethoden: de dynamische en statische. De vorige versie van Kleintje Inregelen kende alleen statisch inregelen. De kennis in deze geactualiseerde versie is gebaseerd op ISSO-publicatie 56 Inregelen van ontwerpvolumestromen in individuele verwarmingsinstallaties in woningen.
Comfort en energiegebruik
Kleintje inregelen vermeldt hoe de inregelafsluiters in de juiste standen zijn te zetten. Inregelen van de volumestromen op de ontwerpwaarden is noodzakelijk om het gewenste comfort te realiseren en het energiegebruik van de installatie aan te laten sluiten bij het ontwerp. Klachten bij bestaande installaties zijn vaak een gevolg van het niet ingeregeld zijn van de installatie. De kennis in deze uitgave stipt deze situaties aan en geeft oplossingen.
Stap voor stap inregelen
Het belangrijkste verschil tussen deze nieuwe uitgave en de oude versie is daarnaast dat hij weer up-to-date is qua technieken en inregelapparatuur. De kennis is sterk gericht op degene die het inregelen uitvoert. Stap voor stap kan hij of zij de aanpak volgen van verschillende methoden van inregelen, voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw.
Deze nieuwe editie van ISSO-kleintje Inregelen is te raadplegen via ISSO Open
Een hotel heeft problemen met wisselingen in douchewatertemperatuur. Tijdens het douchen fluctueert de watertemperatuur voortdurend. Gasten klagen over een oncomfortabele ...
De nieuwe certificeringsregeling voor gasverbrandings-installaties, de Wet Kwaliteitsborging, aangepaste richtlijnen voor rookgasafvoer. Ontwerpers, installateurs en monteurs van gasverbranding-sinstallaties hebben met ...
ISSO-publicatie 64 ‘Kwaliteitseisen isoleren voor de utiliteitsbouw' is herzien. De publicatie is een referentie voor materiaalkeuze en montage van leidingisolatie en geeft onder andere de minimum eisen om ongewenst warmteverlies te voorkomen. De uitgave bevat daarnaast een checklist met de voorwaarden voor goede isolatie. Met deze herziening sluit ISSO-publicatie 64 aan op de Wet Kwaliteitsborging Bouwen. Deze normstellende isolatierichtlijn in de vernieuwde ISSO-publicatie 64 helpt de kwaliteit van isolatie verbeteren en energieverlies en uitwendige corrosie voorkomen.
Door de invoering van de BENG- en Breeam-eisen en de doelstelling energieneutraal te bouwen, moeten gebouwen zeer energiezuinig worden ontworpen. Goed isoleren is onder andere daarom enorm belangrijk. Maar om de kwaliteit van isolatie te optimaliseren, moet het werk van installatie- en isolatiebedrijven beter op elkaar aansluiten. “Alleen als de gemeenschappelijke functie bij beide partijen goed tussen de oren zit, krijg je de uiteindelijke uitvoeringskwaliteit naar een gewenst hoger niveau”, vertelt projectcoördinator Jos de Leeuw van ISSO. “Voor het beste eindresultaat moeten mensen bovendien elkaars werk kunnen beoordelen. ISSO-publicatie 64 toont hoe dat is uit te voeren. De herziene versie bevat een checklist die alle betrokken partijen kan helpen richting beter isoleren.”
Praktijkgerichte tips De publicatie geeft onder andere voor distributieleidingen van warm- en koud water-installaties en voor ventilatiesystemen de gangbare isolatie- en hulpmaterialen weer. ISSO-publicatie 64 beperkt zich tot vrij hangende leidingen en kanalen in gebouwen. Ook de buitengelegen leidingen en kanalen van en naar de luchtbehandelingskast, koeltoren of de warmtepomp of koelmachine worden besproken.
Technisch beroepsonderwijs ISSO-publicatie 64 is geschikt voor opdrachtgevers, ontwerpers, adviseurs in utiliteitsbouw, installateurs, isoleerders en opleiders in het technisch beroepsonderwijs. De nieuwe uitgave behandelt de isolatieklassen uit de Europese norm NEN-EN 12828. Wij techniek, Stichting PIT, Nederlandse Vereniging van Ondernemers in het Thermisch Isolatiebedrijf en Stichting OOI (Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de isolatiebranche) hebben financieel bijgedragen.
De vernieuwde ISSO-publicatie 64 is te vinden in ISSO Open
Wist je dat goede isolatie van HVAC-installaties economische voordelen biedt en de efficiëntie van gebouwen verhoogt? Het Walraven-portfolio omvat niet ...
Armacell lanceert nieuwe soorten akoestische isolatie met geluidsisolerende eigenschappen over een breed frequentiebereik. Ze zijn flexibel, buigbaar, aan te brengen ...
Kennisinstituut ISSO heeft een nieuwe versie ontwikkeld van het nu online te raadplegen ‘Energiecijfers en -tabellen’. Voorheen was dit werk in boekvorm bekend onder de naam Cijfers & Tabellen. In Energiecijfers en -tabellen staan kentallen over energiegebruik en de energiebesparing van diverse maatregelen.
De laatste versie van ‘Cijfers & Tabellen’ verscheen in 2007. Omdat veel mensen de data nog altijd toepassen, was het nodig de data te actualiseren. Uit enquêteonderzoek ontdekte ISSO dat men, naast een gedrukte versie, veel belangstelling had voor een online versie. Daarom is de online tool van Energiecijfers en -tabellen ontwikkeld. In de online tool is het onder meer veel eenvoudiger om de data te doorzoeken en het te gebruiken in rapporten. Bovendien is digitale kennis veel gemakkelijker up to date te houden.
Meer duurzame energieopwekking Energiecijfers en -tabellen is interessant voor adviseurs op het gebied van energie, milieu, techniek en innovaties, voor installateurs en energiebedrijven, en beleidsmakers bij milieudiensten en gemeenten die aan de gang gaan met energiemaatregelen. De gegevens helpen ook bij de keuze voor maatregelen die tot een duurzamere gebouwde omgeving leiden.
De onderwerpen in de vernieuwde Energiecijfers en -tabellen zijn hetzelfde gebleven als in de versie van 2007, maar er is een aantal feiten weggelaten en bijgekomen. “Bij de vorige editie werkte Rijkswaterstaat nog mee”, vertelt André Derksen, projectcoördinator bij ISSO. “In die editie stonden daardoor relatief veel energiegebruiksgetallen en kentallen over bijvoorbeeld beweegbare brugdelen. Dat aandeel is wat kleiner geworden. Aan de andere kant is het thema duurzame energieopwekking juist uitgebreid. In 2007 was dat nog iets minder een hot item dan nu.”
Webinar Interessant voor wie inhoudelijk meer wil weten over de applicatie is het webinar van TVVL op donderdag 3 december van 11.00 tot 12.00 uur. Dat gaat specifiek over de applicatie Energiecijfers en -tabellen. Deelname is gratis. Aanmelden is mogelijk via de site van TVVL.
Beschikbaar De online versie van Energiecijfers en -tabellen is gratis beschikbaar via de website ect.isso.nl.
Systemair introduceert AIAS, een voorgeprogrammeerd, eenvoudig te configureren en te bedienen regelsysteem. Het optimaliseert, maar bovenal reduceert het energiegebruik met ...
Aan de hand van de nieuwste inzichten helpt ISSO-publicatie 30 bij het ontwerpen, aanleggen, onderhouden en beheren van leidingwaterinstallaties in woningen. De publicatie was begin oktober 2018 voor de laatste keer herzien. Onlangs is ISSO-publicatie 30 ‘Leidingwaterinstallaties in woningen’ op enkele punten opnieuw aangepast aan de meeste recente Waterwerkbladen en NEN 1006. Dat geldt voor zowel de online versie, als voor de papieren uitgave.
Toshihiro Takada, kennisontwikkelaar bij ISSO, heeft ISSO-publicatie 30 grondig vergeleken met de meest recente Waterwerkbladen en NEN 1006 ‘Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties’. Daar zijn enkele verbeterpunten uit naar voren gekomen. Allereerst zijn er wat kleine aanpassingen gedaan in de begrippenlijst. Zo stond ‘statische leveringsdruk’ in NEN 1006 iets anders gedefinieerd dan in ISSO-publicatie 30. Ook is de aanbeveling in Waterwerkblad 1.4 E verwerkt, namelijk om een maximale stroomsnelheid van 1,5 m/s aan te houden om geluidhinder te voorkomen. In de 2018 editie van ISSO-publicatie 30 was dit 2 m/s, en bij leidingen met vernauwende fittingen 1,5 m/s.
Verschil spoelen en reinigen Verder zijn de paragrafen over spoelen en reinigen verduidelijkt. “Spoelen is bedoeld om loszittend vuil uit te spoelen, en reinigen om hardnekkigere vervuiling te verwijderen”, zegt Takada. “Over deze termen kwamen soms wat vragen, en in de meest recente Waterwerkbladen staan die definities ook op deze manier omschreven. Spoelen moet gebeuren met een stroomsnelheid van tenminste 1,5 m/s, en reinigen met minstens 2 m/s.”
Actuele kennis Adviseurs, ontwerpers, projectleiders, werkvoorbereiders of andere gebruikers van de ISSO-publicatie 30 uit 2018 kunnen die versie na deze aanpassing van september 2020 nog steeds gebruiken. Maar al zijn de recente wijzigingen klein, ze zijn wel relevant. ISSO-publicatie 30 ‘Leidingwaterinstallaties in woningen’ is hier te vinden in ISSO Open.
ISSO heeft haar kennis ondergebracht in een nieuwe online omgeving: ISSO Open. Professionals kunnen hier een antwoord vinden op vragen waar zij in de praktijk tegenaan lopen. ISSO Open is de vervanging van de ISSO-KennisBank.
In ISSO Open zijn alle ISSO-kennisproducten met een licentie onbeperkt te raadplegen. Het maakt niet uit of de informatie één keer of honderd gebruikt wordt. Zo hebben licentiehouders via ISSO Open altijd toegang tot actuele en volledige vakkennis.
Makkelijker zoeken en betere resultaten De juiste kennis is eenvoudig te vinden. Het is mogelijk te zoeken op een term, binnen een categorie of naar bepaalde productsoorten, zoals ISSO-Kleintjes, ISSO-Publicaties of referentiedetails. Ook binnen kennisdocumenten kan er gezocht worden naar de juiste informatie. Die zoekterm wordt voor het gemak gearceerd. Bij het openen van een bepaald kennisdocument zien gebruikers onderaan de pagina ook gerelateerde publicaties.
Persoonlijk profiel
Gebruikers die zijn ingelogd, hebben via hun persoonlijke ISSO-profiel toegang tot hun favoriete documenten. Ook hun laatst geraadpleegde documenten zien zij terug. Verder krijgen zij suggesties voor kennisproducten die ook interessant voor hen kunnen zijn.
Nieuw platform
ISSO Open is een onderdeel van het nieuwe platform dat ISSO ontwikkelt. ISSO bouwt dit platform momenteel nog verder uit. De gevalideerde kennis van ISSO helpt professionals in iedere discipline van de bouw- en installatietechniek goede gebouwen te ontwerpen, realiseren en beheren, en te voldoen aan alle normen en wet- en regelgeving. ISSO Open gaat de ISSO-KennisBank volledig vervangen, maar tijdens de transitieperiode bestaan beide korte tijd nog naast elkaar.
De lesstof van de EP-U/B, EP-W/B, EP-U/D en EP-W/D opleidingen zijn gepubliceerd in de ISSO-KennisBank. De lesstof is ontwikkeld door Kader en gevalideerd door ISSO. Op deze manier versterken Kader en ISSO elkaar vanuit hun eigen expertise.
Op 1 januari 2021 treedt er een nieuwe methode in werking om de energieprestatie van woningen en gebouwen vast te stellen. Deze methode is vastgelegd in een Nederlands Technische Afspraak (NTA 8800). Omdat deze bepalingsmethode verandert, moeten adviseurs die energielabels maken opnieuw examen doen. Onder de NTA 8800 moeten alle energieprestatieberekeningen gemaakt en ingediend worden door een gediplomeerd adviseur. Dat geldt ook voor nieuwbouw. Een energielabel laat de energieprestatie van de woning of het gebouw zien en maakt duidelijk welke energiebesparende maatregelen nog mogelijk zijn. De labelklassen voor woningen en gebouwen lopen van A tot en met G, oftewel van weinig naar veel besparingsmogelijkheden.
Samenwerken om elkaar te versterken ISSO en Kader zochten de samenwerking om elkaar te versterken vanuit hun eigen expertise. Kader als opleider en lesstofontwikkelaar, en ISSO als verbinder tussen de benodigde kennis en de professionals en opleiders. Opleiders kunnen het volledige lespakket inzetten voor hun opleidingen. Opleiders die dit lesmateriaal gebruiken laten daarmee zien dat ze Powered by ISSO zijn. Het label ‘Powered by ISSO’ houdt in dat de opleiding gevoed is met ISSO-kennis.
Er is een nieuwe versie verschenen van ISSO-kleintje Ventilatie ‘Woningen en woongebouwen’. Deze versie helpt de wetgeving toe te passen waaronder het Bouwbesluit 2012 (versie juli 2019), de Wet Kwaliteitsborging, de eisen voor BENG en de (nog te publiceren) ontwerp NEN 1087.
De aangepaste versie geeft nieuwe inzichten met betrekking tot binnenluchtkwaliteit, comfort en energiezuinigheid. Ook bevat dit naslagwerk aanvullende kwaliteitseisen voor ventilatie in slaapkamers, badkamers en kookafzuiging. Daarnaast zijn er nieuwe technieken toegevoegd en verouderde technieken verwijderd. Deze versie is gepubliceerd in de ISSO-KennisBank.
Het toepassen van de nieuwe BENG-eisen Voor nieuwbouwwoningen en gerenoveerde woningen moet het energiegebruik zo laag mogelijk zijn en het risico op tochtklachten worden vermeden. Een adequaat ventilatiesysteem zorgt voor de juiste balans tussen energieprestatie en luchtkwaliteit. Door de nieuwe BENG-eisen is het in de praktijk lastig om deze balans te waarborgen. Kleintje Ventilatie geeft richtlijnen voor het toepassen van de eisen in de praktijk.
Voorzorgmaatregel bij tegengaan van coronavirus Goede ventilatie in gebouwen is ook een belangrijk aandachtspunt in relatie tot het verspreiden van het coronavirus. ISSO volgt de ontwikkelingen op dit gebied en zo nodig past zij de kennis in haar kennisproducten daarop aan.
ISSO heeft voor het thema energieprestatie een nieuw team van specialisten opgezet. Dit was nodig na het vertrek van Kees Arkesteijn, die bijna 20 jaar bij het kennisinstituut een belangrijke rol vervulde bij de kennisontwikkeling op het vakgebied van de energieprestatie. Sinds begin dit jaar is Arkesteijn actief voor het Bureau Controle en Registratie Gelijkwaardigheid (BCRG B.V.).
Het nieuwe team bestaat uit Irene van Veelen, Kelly Greene en Marco Hofman. Zij zijn als specialisten inmiddels goed op de hoogte van alle ontwikkelingen en vanaf heden het aanspreekpunt bij ISSO op het gebied van de energieprestatie. Daarnaast blijven de drie teamleden ook op andere vakgebieden actief waarvoor ze binnen ISSO al eerder hun kennis inzetten.
Realiseren van nieuwe kennisproducten ISSO richt zich de komende tijd op het realiseren van alle kennisproducten die nodig zijn voor de overgang op 1 januari 2021 naar BENG (bijna energie neutrale gebouwen) en de bijbehorende nieuwe bepalingsmethode - de NTA 8800 - voor de energieprestatie van woningen en gebouwen. Inmiddels heeft het team, samen met veel partners, de eerste werkversies van de nieuwe opnameprotocollen en examens opgesteld. Ook wordt er druk aan het opleidingsmateriaal gewerkt.
Nieuwe rol Arkesteijn Kees Arkesteijn was bij ISSO bekend als specialist op het gebied van duurzame technieken maar vooral ook als de aanstichter van kennisontwikkeling op het gebied van de energieprestatie. Hij heeft deze kennis opgezet, met partners ingevuld en jarenlang beheerd. Sinds dit jaar is hij fulltime voor BCRG gaan werken, een instantie waarvoor hij in zijn ISSO-tijd ook al parttime actief was. BCRG zorgt voor gecontroleerde kwaliteits- en gelijkwaardigheidsverklaringen van producten of systemen die in de bouw- of installatiesector worden toepast. De database bevat vele producten en wordt veelvuldig geraadpleegd.
BCRG op eigen benen Lange tijd voerde BCRG haar taken uit onder de vleugels van ISSO. BCRG is inmiddels een zelfstandige B.V. die bestuurd wordt vanuit de nieuwe Stichting BCRG. Het uitgangspunt daarbij is dat het zelfstandige bedrijf BCRG vanuit een onafhankelijke positie kan opereren.
Het Belgische bedrijf Resus heeft zich aangesloten bij ISSO-Kennispartners. Dit netwerk van onafhankelijke bedrijven werkt samen aan het verhogen van het kennis- en kwaliteitsniveau in de bouw- en installatiesector. Resus is een corrosiespecialist. “Het bedrijf heeft een groot netwerk en kent de sector heel goed”, aldus Anneli van Kleven, communicatie- en marketingmanager bij ISSO. “Als ISSO-Kennispartner helpt Resus ons bij het verspreiden van onze kennis in de markt.”
Binnen het netwerk van ISSO-Kennispartners wisselen ISSO en de kennispartners ervaringen en kennis met elkaar uit. Daarnaast bundelen de deelnemende organisaties de krachten door samen activiteiten te ondernemen. Zo voorzien de ISSO-Kennispartners de professionals in de bouw- en installatiesector direct en indirect van actuele en valide kennis.
Niche-kennis Resus is producent van corrosiemonitors die via sensortechnologie de corrosiesnelheid in cv- en koelinstallaties registreren en waarschuwen bij ontoelaatbare waarden. Karl Willemen, oprichter en eigenaar van Resus, was onlangs nog betrokken bij de herziening van ISSO-publicatie 13: Aanbevelingen ter voorkoming van corrosie en ketelsteenvorming in watervoerende installaties’. Willemen schreef mee aan de meest recente versie van deze ISSO-publicatie. “We zijn blij dat we ons bij de ISSO-Kennispartners konden aansluiten”, zegt Willemen. “We weten bij Resus erg veel binnen het niche-gebied van verwarming; ervaringen die we graag met de markt delen. Met onze kennis en producten is schade aan verwarmingsinstallaties te voorkomen. We hopen via ISSO meer partijen op de hoogte te brengen van die mogelijkheid. En misschien kunnen we via dit netwerk ook contact leggen met fabrikanten van verwarmingsoplossingen zodat die onze producten in de toekomst kunnen toepassen in hun verwarmingsproducten.”
Kennisambassadeur “We zijn erg bij dat Resus zich heeft aangesloten bij de Kennispartners”, vertelt Anneli van Kleven van ISSO. “Oprichter Karl Willemen heeft een internationaal netwerk in de sector en heeft een schat aan ervaring op het gebied van corrosie, expansievaten, lucht- en vuilafscheiders, ontgassers en andere zaken die aan verwarmingsinstallaties zijn gerelateerd. Al tijdens zijn werkzaamheden in de werkgroep voor de herziening van ISSO-publicatie 13 toonde hij zich een ambassadeur van het kennisproduct; iemand die het belang van kennisdeling en -ontwikkeling onderkent. Kennispartners zoals Resus helpen ons om onze kennis te verspreiden en vormen zo een verlengstuk voor onze kennisdeling. Andersom kunnen zij ons ook attenderen op ontwikkelingen in de branche en aangeven waar de professionals behoefte aan hebben, zodat wij onze kennisproducten hierop kunnen aanpassen.”
De ISSO-publicaties 75.1 Handleiding Energieprestatie utiliteitsgebouwen en 82.1 Handleiding Energieprestatie woningen en woongebouwen zijn aangepast en gepubliceerd in de ISSO-KennisBank. Deze nieuwe versies zijn aangeduid met methode 2020.
Voor utiliteitsgebouwen en woningen moet een energielabel zijn opgesteld met als doel om energiebesparende maatregelen te stimuleren. De rekenmethodiek voor het bepalen van het energielabel verandert per 1 januari 2021. De nieuwe bepalingsmethode NTA 8800 treedt dan in werking en geldt zowel voor bestaande bouw als nieuwbouw.
Gedetailleerd rekenen is het uitgangspunt Een energierapportage opstellen gebeurt aan de hand van de basis- of de detailopname. In de nieuwe versie van deze ISSO-publicaties is de detailopname het uitgangspunt. Voor die opname is niet altijd voldoende informatie beschikbaar, bijvoorbeeld bij bestaande bouw. Daarom is er onderscheid gemaakt wanneer de basisopname verplicht is en wanneer de detailopname.
Voor de aanvraag van een omgevingsvergunning of bij oplevering van nieuwbouw, moet na 1 januari 2021 altijd de detailopname worden toegepast.
Nog niet compleet Vanwege het ontbreken van de laatste informatie vanuit de overheid omtrent het definitieve energielabel zijn de algemene hoofdstukken 1 t/m 4 nog niet opgenomen in deze uitgaven. Lees meer hierover op de website van ISSO.
Het programma Radar behandelde de toepassing van warmtepompboilers in een oud kantoorpand. Het pand is op de begane grond is omgebouwd tot 22 starterswoningen. De bewoners klagen over hoge energiekosten, lauw tapwater en het feit dat de woning niet warm wordt. Ook wijzen de energieleveranciers de bewoners erop dat zij te veel energie gebruiken voor het aantal mensen dat er woont. De betrokken partijen hebben nog geen oplossing kunnen vinden voor de klachten. ISSO heeft op verzoek van Radar een inspectie van de installaties uitgevoerd. Je leest hier de conclusie van deze inspectie.
Het betreft de begane grond van een gebouw, waarbij de begane grond als kantoor fungeerde. Op de verdiepingen bevinden zich bestaande woningen. Het kantoor (bouwjaar 1985) is 1 jaar geleden omgebouwd tot 22 fraaie starterswoningen, waarvan een deel sociale huur is. We hebben 1 sociale huurwoning en 1 vrije sector woning bezocht en de bewoners gesproken. De bewoners hebben een aantal klachten: hoge energierekeningen (termijnbedrag €50,-, naheffingen van € 200,- tot € 600,- per woning), woning niet warm, warmtapwater soms lauw. Ook werden ze gebeld door energieleveranciers: "Volgens het verbruik woont u hier met 6 personen, heeft u een aquarium?, er tapt iemand energie van u af."
De nieuwe voorgevel bestaat grotendeels uit HR++ beglazing. De verwarming vindt plaats door ingesleufde vloerverwarming. De vloer ligt op zand en is gezien het bouwjaar aan de onderzijde vermoedelijk beperkt geïsoleerd. In de badkamer is een elektrische radiator geplaatst. In de voorgevel zijn ventilatieroosters opgenomen. Door de grote hoeveelheid beglazing en ventilatieroosters in combinatie met vloerverwarming is er sprake van koudeval.
Systeemkeuze
In de technische ruimte is de volgende apparatuur in serie opgesteld: warmtepompboiler 260 l, warmtewisselaar (overdracht van warmte naar vloerverwarming), transportpomp, elektrische boiler. Na de elektrische boiler gaat de leiding weer terug naar de warmtepompboiler.
Met een warmtepompboiler wordt op energiezuinige wijze warmtapwater gemaakt. De warmtepompboiler ventileert de woning. De warmte wordt teruggewonnen uit de ventilatielucht en via de warmtepomp overgedragen aan het voorraadvat van de warmtepompboiler.
Specificaties warmtepompboiler: capaciteit warmtepomp 1,6 kW, totale capaciteit 3,1 kW, afzuigluchthoeveelheid: 350 m3/h. In de warmtepompboiler bevindt zich een elektrische spiraal voor desinfectie (i.v.m. Legionella) en piekvraag.
Conclusie
In tegenstelling tot wat gebruikelijk is bij een warmtepompboiler wordt bij de appartementen de warmtepompboiler ook gebruikt om de woningen via de vloerverwarming te verwarmen.
N.B. In leveranciersdocumentatie wordt alleen gesproken over de inzet van de warmtepompboiler voor warmtapwater. Wellicht is het op doordachte wijze realiseerbaar, maar het is met deze losse componenten geen bekend concept bij ISSO. Het concept bestaat als compleet samengebouwde ventilatiewarmtepomp, die de verwarming en warmtapwater realiseert, met als opmerking dat het alleen geschikt is in nieuwe, niet al te grote, super goed geïsoleerde woningen.
De vloerverwarming vraagt continu warmte. Het warme water stroomt vanuit de warmtepompboiler hiertoe eerst door de warmtewisselaar (warmteafgifte aan vloerverwarming) en vervolgens door de elektrische boiler terug naar de warmtepompboiler. De warmtepomp kan maar een beperkt deel van deze warmte t.b.v. warmtapwater en verwarming leveren, waardoor de elektrische boiler en elektrische spiraal in bedrijf moeten komen voor verwarming en warmtapwater. Er wordt dus grotendeels elektrisch verwarmd, wat een verklaring is voor de hoge energierekeningen.
De warmtepompboiler heeft een afzuigcapaciteit van 350 m3/h. Dit is veel voor deze kleine woningen. De ventilatielucht zal ergens vandaan moeten komen, b.v. ook van buiten. Deze lucht moet dan weer door de vloerverwarming opgewarmd worden. Omdat het niet warm genoeg wordt zal de aanzuigtemperatuur bij de warmtepompboiler van 20 °C niet gehaald worden, waardoor het rendement van de warmtepompboiler lager wordt. Kortom er wordt grotendeels elektrisch verwarmd, maar het wordt niet warm met een hoog elektriciteitsverbruik.
Bij het ontwerp en samenstellen van energiezuinige installaties is goede informatie en afstemming met de bouwkundige situatie noodzakelijk, aldus ISSO.
ISSO brengt het nieuwe praktijkboek Multifunctionele groene daken en gevels uit. Het boek biedt praktische informatie en tools aan professionals die begroeide gevels en daken voor gebruik, waterberging en energieopwekking willen realiseren. Als er is gekozen voor een groen dak en/of gevel biedt het ondersteuning bij het ontwerp, de realisatie, onderhoud en eventueel de sloop.
Het praktijkboek behandelt de integratie van meerdere technieken om tot een oplossing te komen, waarin meerdere functies (gebruik, waterberging en energieopwekking) en vormen van gebruikerswaarde centraal staan. Meerdere invalshoeken Het nieuwe praktijkboek kent meerdere invalshoeken. Enerzijds voor verschillende doelgroepen uit verschillende segmenten van de markt. En anderzijds per functie van een groen dak of gevel.
Daarnaast kan het ook gebruikt worden in onderwijs en bijscholing. Het Praktijkboek Multifunctionele groene daken en gevels is verkrijgbaar via de ISSO-KennisBank.
Het Bouwbesluit 2012 en de ministeriële regeling Bouwbesluit 2012 zijn meerdere malen aangepast. Dit heeft te maken met de toepassing van normen, vervallen van aansluitplicht distributienet gas en overige kleine wijzigingen. Ook de serie Checklist Bouwbesluit is daarom geactualiseerd.
ISSO brengt de nieuwe versie uit als Praktijkboek. De serie ‘Checklist Bouwbesluit Woningen en woongebouwen’ bestaat uit deel A voor nieuwbouw en deel B voor verbouw.
Opnieuw wijzigingen Sinds de invoering van het Bouwbesluit 2012 zijn er alweer een behoorlijk aantal kleine en grotere wijzigingen doorgevoerd. Daardoor was de versie uit 2016 niet langer actueel. De nieuwe versie is nu aangepast aan deze wijzigingen.
Inzichtelijker Het nieuwe praktijkboek maakt het bouwen volgens de regels inzichtelijker. Er is een overzicht over de voorschriften die gelden voor specifieke onderdelen van een gebouw of ontwerp (met stroomschema’s, eisenkaarten en een index). Daarnaast zijn de Bouwbesluitartikelen herschreven (beter leesbaar) en verschillende artikelen samengevoegd in een beschrijving (beter te begrijpen). Deze versie is bedoeld voor de professional in de bouwsector die ontwerpt, uitvoert, toetst of beheert.
De Checklist Bouwbesluit deel A en deel B zijn verkrijgbaar via de ISSO-KennisBank.
Hitteproblemen in woningen komen in de zomerperiode steeds vaker voor. Bestaande richtlijnen bieden onvoldoende houvast bij het ontwerpen en toetsen op thermisch (zomer)comfort. Er is nu een methode ontwikkeld om dit comfort in woningen te voorspellen en op basis daarvan een juist ontwerp te maken. De methode werkt op vertrekniveau en geldt dus niet alleen voor woonkamers maar ook voor de slaapkamers. Aanbieders van NOM-renovaties en nieuwbouwwoningen zullen de methode gaan toepassen.
De klimaatverandering leidt tot warmere zomers en mildere winters. Grote glaspartijen maken dat die warmte makkelijk de woning binnendringt en door goede isolatie langer binnen blijft. In de winter komt dat goed uit, in de zomer leidt het vaak tot problemen. Het wordt dan ook steeds belangrijker om in het ontwerp van energiezuinige woningen en installaties het thermisch zomercomfort mee te nemen en oververhitting te voorkomen.
NOM Keur De kennispaper Thermisch Comfort beschrijft de manier waarop te voorspellen valt hoe bewoners het thermisch comfort zullen ervaren tijdens de zomerperiode. Het is in feite een aanvulling op ISSO-publicatie 74 die al een dergelijke bepalingsmethode biedt voor de utiliteit. In plaats van achteraf, komt men nu vooraf al te weten wat het ervaren comfort zal zijn en valt daarop te sturen. De methode is met name relevant voor partijen die met NOM Keur werken en aan specifieke kwaliteitseisen moeten voldoen op het gebied van comfort, naast die van nul-op-de-meter. Zij konden tot nu toe niet terugvallen op een breed geaccepteerde bepalingsmethode van het thermisch zomercomfort. De methode is ontwikkeld door en voor ISSO, Stroomversnelling, Peutz, Nieman en Vabi.
Drie klassen De methode berekent over de periode van de laatste maandag in april tot de laatste zondag in september hoeveel uren de temperatuur in elke verblijfsruimte hoger zal zijn dan de als comfortabel ervaren binnentemperatuur. Deze bepaling houdt ook rekening met de buitentemperatuur en de interne warmtelast, het ventilatiesysteem en spuigedrag. De verwachte overschrijding van deze grenswaarde wordt berekend op basis van een standaard klimaatjaar, namelijk 2018:T1, zoals beschreven in NEN 5060. Er zijn drie categorieën die een verblijfsruimte kan behalen: Acceptabel, Goed en Zeer Goed.
Uitgelicht: ‘Acceptabel' is in feite niet-acceptabel Om de classificatie ‘goed’ te halen, zal het bij goed geïsoleerde woningen met één of meer zonbelaste gevels, zonder natuurlijke beschaduwing, bijna altijd nodig zijn om zonwerende voorzieningen te treffen, zoals zonwering of zonwerende beglazing, overstekken of diepere negges. Voor de beoordeling ‘zeer goed’ is vrijwel altijd actieve koeling vereist. Toepassing van de nieuwe BENG-eisen zal in veel gevallen leiden tot een woning die volgens de beoordelingsmethode slechts een klasse ‘acceptabel’ rechtvaardigt. Is de uitkomst ‘acceptabel’, dan zal de woning in de zomerperiode regelmatig onaangenaam warm worden. Het advies luidt dan ook om tenminste ‘goed’ na te streven.
Dit is een voorpublicatie van een van de artikelen uit het praktijkblad Installateurszaken (IZ). Download de app via Googleplay (zoek op installateurszaken). In de Applestore zal de app binnenkort beschikbaar komen.
Kennisinstituut ISSO gaat als een platform werken. Er komt een online platform waarop onder andere co-creatie gefaciliteerd wordt. Hiervoor zoekt de kennisclub samenwerking met partners en professionals die valide kennis ontwikkelen, rekentools aanbieden en materiaal voor trainingen en cursussen ontwikkelen en aanbieden. Voor het verspreiden van die kennis kan bijvoorbeeld software worden ingezet of een opleiding waarop de ISSO-kennis is gebaseerd.
Om deze werkwijze goed in te kunnen vullen, is ISSO momenteel bezig om een netwerk van partners op te bouwen. Het kennisinstituut onderscheidt de verschillende vormen van samenwerking met een sublabel, waarmee partners hun samenwerking met ISSO kunnen uitdragen.
Nieuwe huisstijl ISSO ondergaat als kennisclub sowieso een flinke transitie. Aan de buitenkant is dat te zien aan het nieuwe logo en de nieuwe huisstijl die online en offline worden doorgevoerd.
ISSO is door het programma Radar gevraagd een inspectie uit te voeren aan een energiecentrale in een woning, bestaande uit onder meer een warmtepomp en een cv-ketel. De eigenaar van de woning ervaart verschillende klachten. Zo wordt de woning onvoldoende warm en het besproken rendement niet gehaald.
Jos de Leeuw en Jan Aerts, technisch specialisten bij ISSO, keken op verzoek van het programma of de installaties volgens geldende standaarden en regelgeving zijn ontworpen en aangelegd. Deze inspectie is vanavond om 20.30 uur te zien in de uitzending op NPO 1. In dit praktijkgeval blijkt de relevante kennis en regelgeving niet juist toegepast. Een belangrijke reden waardoor het wel vaker misgaat, aldus ISSO.
De resultaten van de inspectie zijn als volgt:
- De woning is gerenoveerd met een hoog duurzaamheidsniveau (goede isolatie) en handhaving van de bestaande beglazing.
- In de kelder is een energiecentrale opgesteld die bestaat uit een cv-ketel, warmtepomp en zonnecollectorvaten voor de verwarming en warmtapwater. Dit is een complexe installatie, waarbij een doordacht (hydraulisch) ontwerp cruciaal is voor de goede werking van de installatie. Er zijn geen ontwerpgegevens, tekening van de installatie en een omschrijving van de werking van de installatie aanwezig. De installatie voldoet niet aan de ISSO richtlijnen (ISSO-publicaties 44, 69 en handboek zonne-energie).
- De lagetemperatuurradiatoren zijn te klein voor de kamers (niet berekend conform ISSO-publicatie 66).
- Temperatuurregelingen ontbreken grotendeels (niet conform ISSO-publicatie 69).
- De cv-ketel - onder andere de rookgasafvoer - is niet conform de regelgeving aangesloten, en is lastig bereikbaar (niet conform ISSO Kleintje Gas).
- Vanuit de kelder zijn alle leidingen in een grote bundel aangebracht. Bij de waterleidingen bestaat hierdoor kans op doorwarming met een risico op legionellavorming (niet conform ISSO-publicatie 30).
- Verwarmingsleidingen zijn te klein gedimensioneerd voor een systeem met lagetemperatuurverwarming (LTV) (niet conform ISSO-publicatie 18).
- De buitenunit van de lucht/water warmtepomp staat op het balkon naast de ouderslaapkamer en produceert teveel geluid.
Duurzaam vakmanschap noodzakelijk
De conclusie van ISSO is dat veel installaties in deze woning niet voldoen aan de eisen die aan een goed ontwerp mogen worden gesteld. ‘In de praktijk gaat het helaas vaker mis doordat kennis en regelgeving niet (juist) worden toegepast. Daarvoor kunnen we verschillende redenen aanwijzen, zoals gebrek aan tijd en geld. Om te kunnen voldoen aan de ontwikkelingen zoals de Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen, de nieuwe eisen Bouwbesluit en de energietransitie is het van belang om de juiste kennis te kunnen toepassen. De verantwoording hiervoor ligt bij de opdrachtnemer. ISSO zoekt zoveel mogelijk de samenwerking met partners om de nieuwe en juiste kennis te ontwikkelen en verspreiden. Voor de juiste toepassing van deze kennis is vakmanschap noodzakelijk.’
De nieuwe certificeringsregeling voor gasverbrandings-installaties, de Wet Kwaliteitsborging, aangepaste richtlijnen voor rookgasafvoer. Ontwerpers, installateurs en monteurs van gasverbranding-sinstallaties hebben met tal van nieuwe eisen en ontwikkelingen te maken. ISSO reikt hen de kennis daarvoor aan in de vorm van drie nieuwe documenten: Kleintje Gas-ontwerp, Kleintje Gas-montage en onderhoud, en Kleintje CV-service. Voor elke doelgroep is daarmee eigen actuele kennis beschikbaar.
Ontwikkelingen als de nieuwe certificeringsregeling voor gasverbrandingsinstallaties, de Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen, aangepaste richtlijnen voor rookgasafvoer komen op de professional af. Ontwerpers, installateurs en monteurs van gasverbrandingsinstallaties hebben met tal van nieuwe eisen en ontwikkelingen te maken. ISSO reikt de professional benodigde kennis aan in de vorm van drie nieuwe documenten: Kleintje Gas - ontwerp, Kleintje Gas - montage en onderhoud, en Kleintje CV-service.
Kleintje Gas - ontwerp richt zich primair op de installateur die gasleidingsystemen ontwerpt en/of gasverbrandingsinstallaties ontwerpt waarbij het niet alleen om het gasnet gaat, maar ook om aspecten als luchttoevoer, rookgasafvoer, condensaatafvoer en het uitmondingsbied. Kleintje Gas - montage en onderhoud richt zich primair op de installateur die de installaties aanlegt (niet ontwerpt), in bedrijf neemt en/of het benodigde onderhoud uitvoert. De publicatie richt zich zowel op nieuwe installaties als vervanging, wijziging of uitbreiding van bestaande installaties. Deze publicatie behandelt ook het voorkomen van en de omgang met koolmonoxide (CO) . Kleintje CV-Service richt zich primair op bestaande installaties en veiligheid. Deze publicatie geeft verder een toelichting op de belangrijkste gastechnische begrippen, indeling in toestelklassen, keurmerken en koolmonoxide.
BRL 6000-25 belangrijk onderdeel De documenten voor monteurs en installateurs bevatten een update van alle regels, normen en verantwoordelijkheden bij het aanpassen, inbedrijf nemen en onderhoud van gasinstallaties. De kennis sluit aan bij de verplichte certificeringsregeling voor iedereen die aan gasverbrandingsinstallaties voor ruimteverwarming en/of warmtapwaterbereiding werkt. Vanaf januari 2021 mogen alleen gecertificeerde bedrijven met vakbekwame monteurs nog werkzaamheden verrichten aan cv-ketels, direct gestookte boilers, geisers en gashaarden. De kennis is afgestemd op de BRL 6000-25. Deze beoordelingsrichtlijn komt binnenkort beschikbaar en beschrijft waar installateurs aan moeten voldoen om voor de certificeringsregeling voor gastoestellen in aanmerking te komen.
Bewijs van goed werk De Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen komt in de genoemde kennisdocumenten ruimschoots aan bod. Het aantoonbaar leveren van kwaliteit brengt verantwoordelijkheden en risico’s met zich mee. De installateur blijft volgens de wet tien jaar verantwoordelijk voor de opgeleverde installatie. Goed werk afleveren is cruciaal, en dat zal je moeten bewijzen. Elke installateur krijgt te maken met toetsing van plannen en ontwerpen voorafgaand aan, tijdens en na oplevering. Heel belangrijk in het proces is het opleverrapport.
ISSO heeft een nieuwe versie gepubliceerd van ISSO-publicatie 55.1, Handleiding legionellapreventie in leidingwater. De publicatie biedt een handvat voor het opstellen van een legionellarisicoanalyse en -beheersplan voor leidingwaterinstallaties, die vallen onder hoofdstuk 4 van het Drinkwaterbesluit. De kennis is geschikt voor adviseurs, installateurs, beheerders van drinkwaterbedrijven, inspectie, fabrikanten en leveranciers.
Onlangs is de herziene BRL 6010 voor het opstellen van Legionella risicoanalyses en beheersplannen bindend verklaard. Aangezien ISSO-publicatie 55.1 een praktische uitwerking is om te voldoen aan de eisen van BRL 6010 en de wetgeving, was het nodig de ISSO-kennis daar weer volledig op te laten aansluiten. Zo is bijvoorbeeld in BRL 6010 een beslisboom toegevoegd die de lezer helpt te bepalen of het nodig is een beperkte of een uitgebreide risicoanalyse te maken. Ook toegevoegd aan de BRL 6010 is een vast voorgeschreven indeling van de rapportage van risicoanalyse en beheersplan.
Uitleg over voorgeschreven indeling De voorgeschreven indeling van de rapportage in BRL 6010 is beperkt tot een soort inhoudsopgave. Daarin staat bijvoorbeeld dat de rapportage moet beginnen met een samenvatting. “ISSO-publicatie 55.1 geeft meer uitleg over deze voorgeschreven indeling”, vertelt Irene van Veelen, projectcoördinator bij ISSO. “We leggen bijvoorbeeld uitvoeriger uit wat er zoal in de samenvatting hoort te staan. De samenvatting is bedoeld om de opdrachtgever duidelijk te maken welke risico’s er bestaan en welke acties nodig zijn. Ook moet in de samenvatting de urgentie van risico’s duidelijk worden gemaakt, omdat dit het eerste is wat de opdrachtgever leest.”
Wettelijke eisen versus aanvullende richtlijnen Nog een verandering aan de nieuwe ISSO-publicatie 55.1, is het feit dat de teksten veel toegankelijker zijn geworden. Van Veelen: “Uit de enquête over legionellapreventie, die we twee jaar geleden afnamen, bleek dat gebruikers erg tevreden zijn over de inhoud en kwaliteit van deze publicatie. Maar de teksten konden leesbaarder en toegankelijker. Denk daarbij aan een logischer hoofdstukindeling en een duidelijkere samenhang met de wetgeving. Dat hebben we bij deze herziening allemaal meegenomen. Hoe begrijpelijker de tekst in ISSO-publicatie 55.1 is, hoe prettiger het is voor lezers.” De nieuwe ISSO-publicatie 55.1 heeft nu blauwe tekstkaders voor wat wettelijk is bepaald en wat een aanvullende richtlijn is. “Zo is er nog al eens een misverstand over de toepassing van de beperkte risicoanalyse. Deze is wettelijk niet benoemd in de Regeling Legionellapreventie. ISSO-publicatie 55.1 legt duidelijk het wettelijk kader uit en de randvoorwaarden voor de beperkte risicoanalyse”.
Verwijzingen geactualiseerd In de herziene ISSO-publicatie zijn verder de verwijzingen naar wet- en regelgeving geactualiseerd, zoals de actuele NEN 1006 en Waterwerkbladen. De handleiding is een praktisch leidraad, maar om een legionellarisicoanalyse en -beheersplan op te stellen is hoe dan ook ruime installatietechnische kennis en ervaring vereist, vooral van leidingwaterinstallaties.
De nieuwe ISSO-publicatie 55.1, Handleiding legionellapreventie in leidingwater, is verkrijgbaar via de ISSO-KennisBank.
NEN heeft de Nederlandse praktijkrichtlijn ‘NPR 6278 - Water - Toelichting bij de telling van Legionella volgens NEN-EN-ISO 11731’ gepubliceerd. Deze richtlijn beschrijft naast de telling, ook het nader identificeren van Legionella verdachte kolonies op grond van hun verschijningsvorm.
De richtlijn, NPR 6278:2019, behandelt een aantal onderwerpen ter toelichting op de beschreven methoden in de norm NEN‐EN‐ISO 11731:2017 voor de telling van Legionella in water. Deze ISO-norm heeft een Nederlands voorwoord, waarin de aanpassingen die gelden voor de Nederlandse situatie worden weergegeven. Deze aanpassingen zijn van toepassing op het onderdeel ‘monstername’. Sinds 1 januari 2019 verwijst de Regeling legionellapreventie in drinkwater en warm tapwater van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor het nemen en analyseren van monsters ook naar NEN-EN-ISO 11731.
Uitkomsten Legionella-workshop: de basis voor NPR 6278
Ter voorbereiding van het opstellen van deze NPR vond de workshop ‘Legionella: van NEN 6265 naar NEN-EN-ISO 11731’ plaats. Een deel van deze dag stond in het teken om van de deelnemers te horen voor welke onderwerpen uit NEN EN ISO 11731 meer toelichting nodig was. De workshop vormde de basis voor het opstellen van NPR 6278 door de normsubcommissie ‘Microbiologische parameters’, onder leiding van drie projectleiders (Bureau de Wit-Eurofins, Kiwa Inspection & Testing en Vitens).
Legionella in water
Onderzoek naar de aanwezigheid van Legionella in water wordt uitgevoerd omdat het, vooral bij personen met een verminderde weerstand, longontsteking of Ponticac-koorts (legionellose) kan veroorzaken. Dit komt door zogenaamde aerosolvorming van water besmet met Legionella. Daarnaast vormt drinkwater met Legionella een verhoogd risico voor mensen die zich regelmatig verslikken.
ISSO gaat een innovatieve manier ontwikkelen om haar kennis, onder meer via partners, bij de professional te brengen. “Heb je een vraag over de regels waaraan je moet voldoen. Wil je weten hoe je een technisch of bouwkundig project realiseert. Of zoek je naar de juiste manier om aan te tonen dat je installatie of gebouw aan de wetgeving voldoet. In al deze situaties heb je actuele kennis nodig”, zegt directeur Rob van Bergen van ISSO. “Wij hebben die kennis in onze KennisBank beschikbaar. Maar hoe kom je snel en eenvoudig tot precies die informatie die je voor jouw vraag nodig hebt? Daarvoor gaan we BARBRA ontwikkelen!”
Het ontwikkeltraject van BARBRA is binnen ISSO al een tijdje geleden begonnen. Op de vakbeurs Building Holland wordt dit in de schijnwerpers gezet. ISSO wil daar van bezoekers weten welke vragen zij zouden willen stellen en hoe BARBRA de vakmensen in de bouw- en installatietechniek zou kunnen helpen. Oftewel, wat moet BARBRA allemaal kunnen en weten? Uiteindelijk moet BARBRA ervoor zorgen dat vakmensen niet meer in die enorme bibliotheek hoeven te spitten naar de oplossing voor hun vraagstuk.
Geef feedback De eerste inventarisatie die tijdens Building Holland begint, moet ISSO helpen om BARBRA verder vorm te geven. Zo wordt het mogelijk om haar de goede dingen te leren en haar uit te dagen om zich verder te ontwikkelen tot allrounder. Ook is ISSO op zoek naar mensen die BARBRA willen testen als ze straks haar eerste stappen zet.
BARBRA zal in stapjes worden ontwikkeld. “Aan het einde van dit jaar willen we een eerste versie in gebruik nemen. We verwachten wel dat BARBRA een snelle leerling is, die vakmensen steeds beter gaat ondersteunen in hun werk. We gaan nu eerst met onze kennisgebruikers in gesprek over wat zij van BARBRA verwachten”, zegt Van Bergen.
Gebouweigenaren, beheerders en technisch dienstverleners kunnen sinds deze week gebruik maken van een database met informatie over wet- en regelgeving voor het beheer en de exploitatie van gebouwen. De database is een initiatief van de gebouwbeheerders van de Rabobank en de TU Delft en door ISSO ontwikkeld. De eerste versie bevat voorschriften voor de meest voorkomende bouw- en installatiedelen in kantoorgebouwen en datacenters.
Veel facilitair managers en beheerders met verantwoordelijkheid voor een gebouw hebben geen overzicht en ook geen zekerheid of zij aan alle regels en wetten voldoen. Vaak leggen zij deze vraag door naar hun adviseur of technisch dienstverlener: geef mij de garantie dat jij ervoor zorgt dat mijn gebouwbeheer compliant is. Hiermee proberen ze ook invulling te geven aan de zorgplicht die ze als werkgever en huisvester wettelijk gezien hebben. Op initiatief van de gebouwbeheerders van de Rabobank en de TU Delft is ISSO een werkgroep gestart die een antwoord op dit vraagstuk heeft geformuleerd. Samen voerden zij een uitgebreide inventarisatie uit die tot de Database Compliance in Gebouwbeheer leidde.
Antwoorden per bouw- en installatiedeel In de database vindt de gebruiker per bouw- en installatiedeel het antwoord op de drie meest relevante vragen, met directe verwijzingen naar de geldende wet- en regelgeving. Een gebruiker kan op deze manier snel, met hulp van een zoekterm en filters, op verschillende kenmerken de database doorzoeken. De eerste versie van de database, die nu beschikbaar is, bevat de voorschriften voor de meest voorkomende bouw- en installatiedelen in kantoorgebouwen en datacenters.
Luisteren naar de gebruikers De werkgroep, die deze database realiseerde, wil hem in de komende periode verbeteren en verder uitbreiden. Dit zal gebeuren op basis van de wensen en vragen van gebruikers. Daarom is feedback van gebruikers zeer welkom. “Er is altijd sprake van interpretatie van regelgeving en normering. Ook kunnen gebruikers over de toepassing van bepaalde regelgeving een andere mening hebben. Die inzichten van gebruikers willen we graag verwerken om de database te verbeteren”, zegt van Rob Bergen, directeur van ISSO.
Vertegenwoordigers in werkgroep De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van Rabobank, TU Delft, Deerns Raadgevende Ingenieurs, Royal Haskoning DHV, Life Cycle Vision en Innax. Omdat deze marktpartijen een database wensen waarin geen ‘gekleurde’ visie de opzet bepaalt, vroegen zij ISSO om als onafhankelijke marktpartij deze database op te zetten. ISSO kan als kennisinstituut de database op een neutrale wijze valideren en het beheer van de database op zich nemen.
Vervolgtraject “Uiteindelijk streven wij naar een breed gedragen en volledige database die de hele markt kan gebruiken. Het samenstellen is in een aantal rondes gebeurd, omdat al snel bleek dat niet één, twee of drie mensen alle kennis paraat hebben. Je hebt meerdere specialisten van uiteenlopende disciplines nodig, om het overzicht compleet te maken”, zegt Nico Prenen van TU Delft.
In software of apps verwerken ISSO stelt de database via haar KennisBank aan de gebruiker beschikbaar. Zo kunnen bijvoorbeeld softwaremakers, adviseurs of andere marktpartijen de kennis via een licentie in hun eigen tools of apps verwerken. ISSO zorgt dan voor het up-to-date houden van het overzicht. “Deze database bevat nu praktisch alle regelgeving die van toepassing is op kantoorgebouwen en datacenters. We willen dit graag op basis van de behoeftes van gebruikers verder uitbouwen voor bijvoorbeeld zorginstellingen of hotels”, besluit Van Bergen. “Het doel is dat wij het de marktpartijen zo makkelijk mogelijk maken om zogeheten compliance te realiseren.”
Het bekende onderzoeksprogramma Zembla dook afgelopen woensdag in de wereld van de Legionella. Tijdens de uitzending kwam duidelijk naar voren dat er nog talloze misstanden zijn op het gebied van legionellapreventie. Installatienet sprak na afloop met Eric van der Blom, vakspecialist Sanitaire Technieken van Uneto-VNI. “Gebouweigenaren denken nog te vaak: ‘waar kom ik mee weg?’”
Blom: “Ik vond het een hele gedegen uitzending, die goed in beeld bracht waar de schoen wringt. Een terugkerend thema was dat gebouweigenaren worstelen met het nemen van verantwoordelijkheid om voldoende preventieve maatregelen te nemen of met het naar buiten treden met informatie over besmettingen.”
‘Waar kom ik mee weg?’ “Het lijkt er helaas vaak op dat het veel bedrijven nauwelijks interesseert, dat ze alleen maar denken ‘waar kom ik mee weg?’ Dat merk ik zelf ook, bijvoorbeeld in de toeristische sector. Er worden gecalculeerde risico’s genomen, waarbij niet of te weinig aan medewerkers, klanten of bezoekers wordt gedacht. ‘Legionellapreventie is omslachtig en kost veel tijd en geld. De kans dat het fout gaat en dat we ons voor een rechtbank moeten verantwoorden en een hoge straf opgelegd krijgen, is toch miniem’. Ik kan me daar erg kwaad over maken.”
Doe het voor de volle 100% “En als je geld steekt in legionellapreventie, dan moet je het als gebouweigenaar voor de volle 100% doen, niet voor 40 of 80%.” De expert Sanitaire Technieken hoort nog regelmatig vanuit het veld dat adviesbureaus voor bodemprijzen een beheersplan (moeten) samenstellen of installateurs niet de mogelijkheid krijgen om een optimale installatie te realiseren, met alle risico’s vandien.
Tunnelvisie Van der Blom ergerde zich tijdens de uitzending van Zembla ook aan de houding van de betrokken minister. “Door de minister werd geschrokken gereageerd op de bevindingen van Zembla, maar dit soort misstanden zijn al veel langer bekend. Kom op zeg. Daarnaast vind ik dat er sprake is van een tunnelvisie. Men is erg bezig met waterleidingen, maar kijk bijvoorbeeld eens naar de besmettingen via koeltorens. Het is een schande dat er nog steeds geen landelijk goed functionerend registratiesysteem is voor koeltorens waarin alle koeltorens in zijn opgenomen. Ongelofelijk zelfs.”
Niet goed ingelicht De vakspecialist Sanitaire Technieken is daarnaast teleurgesteld in de GGD. “Ze waren niet goed ingevoerd in de risico’s op besmetting bij afvalwaterzuiveringsinstallaties, bleek wel tijdens de uitzending. Dan loop je achter qua kennis, want ook dat is al langer bekend.”
Anderen aan zet “De installatiebranche heeft het thema legionellapreventie al lang opgepakt, ik vind dat nu de andere betrokken partijen aan zet zijn. Er moet eerst eens gedegen onderzoek worden verricht onder auspiciën van het RIVM, om vast te stellen welke bronnen van besmetting er zijn. Vervolgens is het de taak van de overheid om een coherent beleid uit te stippelen en de naleving te borgen.”
Niet alleen legionellapreventie
Uiteindelijk, zo zegt Van der Blom, draait het niet alleen om legionellapreventie. “Heel Nederland is gebaat bij schone en optimaal werkende waterinstallaties, want op die manier waarborg je niet alleen de gezondheid, maar ook het (gebruikers)comfort en bespaar je energie.”
ISSO gaat komend voorjaar een kosteloze proefcursus organiseren in het kader van het Europese project net-UBIEP. Net-UBIEP is een Europees netwerk voor het uitwisselen van kennis en ervaring over het toepassen van BIM bij het verbeteren van de energieprestaties van gebouwen Deze cursus is bedoeld voor zowel opleiders als professionals.
De volgende modulen komen in de cursus aan bod:
Introductie module - Basis BIM kennis en kunde
Module 1: Return on Investment met BIM
Module 2: Toepassing informatiemanagement
Module 3: Green procurement met BIM
Module 4: Gebruik van BIM technologie
Module 5: Analyse van het BIM model
De opgedane ervaringen uit de proefcursus versterkt het onderwijsmateriaal wat in net-UBIEP is ontwikkeld alsmede de competentieprofielen. Opleiders verkrijgen hiermee onderwijsmateriaal van een hoog kwalitatief niveau dat door marktpartijen in Nederland en Europa is gevalideerd.
Wie geïnteresseerd is in deelname kan zich melden bij: a.schrauwen@isso.nl
Bij ISSO heeft Marcel Engels de voorzittershamer van de Raad van Toezicht overgedragen aan Erik Lousberg. Erik Lousberg is director projects Corporate Real Estate bij ASML. Hij benadrukt dat de rol van het kennisinstituut mee-evolueert met de gebouwde omgeving. “Vakmensen willen snel een valide antwoord op hun vragen terwijl ze bezig zijn om gezonde, duurzame en veilige gebouwen te realiseren en te beheren. Digitalisering van de kennisontsluiting en nieuwe kanalen om kennis te laten stromen naar het werkproces van vakmensen spelen een grote rol in de ontwikkelingen bij ISSO.”
De raad nam ook afscheid van Maarten Bruinsma. Als nieuw lid werd Erik van Engelen, directeur Uneto-VNI, verwelkomd, die vanuit de installerende bedrijven toetreedt.
De ISSO Raad van Toezicht bestaat nu uit:
Erik Lousberg (voorzitter) – ASML
Dennis Heijink – Rensa
Rudolph van den Bergh – Heembouw
Erik van ’t Hof – Rijksvastgoedbedrijf
Rudolf de Boer – CBRE
Erik van Engelen – Uneto-VNI
Er is de afgelopen vijftien jaar veel gebeurd op het gebied van leidingwaterinstallaties. Koper is vervangen door kunststof, energieprestaties zijn aangescherpt, warmtepompen en douche-wtw’s hebben de praktijk sterk veranderd. Dat leidde onder meer tot nieuwe voorschriften. Al deze veranderingen zijn verwerkt in de nieuwe ISSO-Publicatie 30 voor het ontwerpen, aanleggen, onderhouden en beheren van leidingwaterinstallaties in woningen. Een handzaam en compleet naslagwerk dat alle betrokkenen aan de hand van de nieuwste inzichten door het traject leidt.
Een effectief gebouwbeheersysteem (GBS) zorgt voor een integrale besturing en bediening van alle technische installaties, zoals de centrale verwarming, de luchtverversing en luchtbehandeling, maar bijvoorbeeld ook de zonwering en de verlichting. Wanneer het ontwerp van een GBS niet bij aanvang al is opgezet voor al deze functies brengt dat later onnodige kosten met zich mee. ISSO brengt hiervoor publicatie 115 uit, waarmee de gebouwbeheerder een richtlijn heeft voor het in kaart brengen van de ontwerpeisen voor een GBS.
De publicatie geeft meer structuur bij het opstellen van deze ontwerpeisen en daarmee meer inzicht in de totstandkoming van deze systemen. Tot op heden waren er nog geen ontwerpspecificaties bekend die vanuit het perspectief van de gebouwbeheerder of -eigenaar naar een gebouwbeheersysteem kijken.
Instrument Projectcoördinator Arjan Schrauwen van ISSO werkte mee aan de totstandkoming van de ISSO-publicatie. “Het is voor gebouwbeheerders soms lastig om te verwoorden wat zij met het systeem willen”, aldus Schrauwen. “Met de ISSO-publicatie 115 helpen we de beheerders een om de ontwerpeisen voor een gebouwbeheersysteem op transparante wijze te formuleren. Hierdoor is het voor ontwerpers, adviseurs en installateurs ook direct duidelijk wat er van hen wordt verwacht.”
Inhoud De ISSO-publicatie 115 beschrijft het doel van een gebouwbeheersysteem, het facilitaire proces, welke vier soorten gebruikers (persona’s) een gebouwbeheersysteem in de meeste situaties heeft en een eisenpakket voor gebouwautomatisering en -beheer. Daarnaast komen in de publicatie ook een quickscan voor de bepaling van het algemene uitrustingsniveau en de specifieke uitwerking op uitrustingsniveau aan bod. De ISSO-publicatie bevat verder een begrippenlijst en een lijst met relevante afkortingen zodat iedereen dezelfde ‘taal’ spreekt.
Waaraan moet een GBS voldoen? Schrauwen ziet de ISSO-publicatie 115 vooral als een ‘voorzet’ voor gebouwbeheerders zodra zij aan het ontwerp van gebouwbeheersystemen willen werken. “De publicatie bevat bijvoorbeeld tabellen waarin beheerders kunnen aangeven hoeveel nadruk er ligt op de verschillende onderdelen van het gebouwbeheersysteem. Moet een specifiek onderdeel tot in de puntjes worden uitgewerkt, of is voldoende als het alleen in de basis is afgewerkt? Uiteraard kunnen gebouwbeheerders zelf hun eigen invulling geven aan deze tabellen en werkwijze.”
Periodieke update Schrauwen: “De ISSO-publicatie 115 werkt met de standaarden en de technieken die er nu zijn, maar standaarden kunnen veranderen en technieken verouderen op den duur. Daarom brengen we periodiek een digitale update uit van deze én andere ISSO-publicaties. We werken de publicatie dan bij naar de realiteit van nu. Hiermee voorkomen we dat de publicatie door de actualiteit wordt achterhaald.”
ISSO-publicatie 115 is beschikbaar via kennisbank.isso.nl
Vanmiddag introduceert kennisinstituut ISSO de LegionellaScan. De lancering vindt plaats op de stand van Envaqua tijdens de beurs Aqua Nederland in Gorinchem. Met de LegionellaScan kunnen eigenaren en beheerders van collectieve leidingwaterinstallaties in gebouwen stap voor stap ontdekken of zij de juiste maatregelen treffen en of zij aan de voor hen geldende, wettelijke regelgeving voldoen.
“Voor gebouweigenaren en -beheerders is het nog altijd erg lastig om exact te weten welke wetgeving van toepassing is en welke regels zij moeten naleven. Met de LegionellaScan hebben wij een hulpmiddel ontwikkeld dat stap voor stap duidelijk maakt aan welke regels, en op welke wijze, je moet voldoen”, vertelt Irene van Veelen, projectcoördinator en sanitair specialist bij ISSO. De LegionellaScan is tot stand gekomen in een gezamenlijk project van ISSO, Imiq Advies en Holland Water. De digitale tool is mede ontwikkeld naar aanleiding van een breed opgezet onderzoek dat ISSO vorig jaar onder gebouweigenaren en beheerders heeft uitgevoerd. Daarin gaf driekwart van de respondenten aan op een bepaald moment een legionellabesmetting in de installaties te hebben gehad.
Geen onwil “Het is geen onwil bij eigenaren en beheerders, maar de reden dat er nog zoveel fout gaat in de uitvoering van Legionellapreventie, heeft gedeeltelijk te maken met het gebrek aan duidelijkheid. Het is lastig om exact te weten waaraan je moet voldoen. Adviseurs zouden de eigenaren daarbij moeten helpen, maar ook zij doorzien vaak niet de volledige reikwijdte van de regelgeving. Met de LegionellaScan krijgen eigenaren dat inzicht, maar het kan ook adviseurs helpen om hun klanten een objectief overzicht te geven van de verplichtingen en maatregelen die noodzakelijk zijn”, vertelt Irene van Veelen.
Stapsgewijze aanpak De LegionellaScan is, na eenmalige registratie via MijnISSO, gratis beschikbaar in de ISSO-KennisBank via kennisbank.isso.nl. De scan bestaat uit een digitale, stapsgewijze aanpak waarbij de gebruiker, vraag voor vraag, meegenomen wordt door de regels en benodigde maatregelen. De scan start met de vraag onder welke categorie de locatie van de gebruiker valt. Dit bepaalt of er sprake is van een zogenoemde ‘prioritaire locatie’ en welke voorschriften van toepassing zijn. Vervolgens volgt een vraag of er al een risicoanalyse van de leidingwaterinstallatie is gemaakt door een BRL6010-gecertificeerd adviesbureau. Daarna gaat de scan verder met inhoudelijke vragen over de installatie en de aanpassingen die er zijn gedaan. Of juist niet zijn gedaan. Onder elke vraag biedt de scan een korte, inhoudelijke toelichting die het beantwoorden van de vraag eenvoudiger maakt, met een verwijzing naar de wetgeving. Het resultaat van de scan geeft uiteindelijk aan welke vorm van beheer wel of niet mogelijk en noodzakelijk is.
Collectieve waterleidingsystemen “Met de LegionellaScan focussen we nu op eigenaren en beheerders van collectieve waterleidingsystemen. Dan gaat het over ziekenhuizen, zorginstellingen, asielzoekerscentra en gevangenissen, zwembaden met sauna’s, hotels, bed & breakfast, kampeerterreinen, wegrestaurants met douches en jachthavens. Vanzelfsprekend kunnen ook andere eigenaren, die vermoeden dat zij iets aan legionellapreventie moeten doen, de scan uitvoeren”, vertelt Irene van Veelen. “De scan is niet bedoeld voor bedrijven met een koeltoren. Het is niet uitgesloten dat we daarvoor in de toekomst ook een dergelijke scan maken, maar deze uitvoering is daarvoor niet geschikt.”
Anoniem invullen Als de scan volledig is doorlopen, kunnen de gebruikers van de tool een rapport afdrukken. Dit geeft hen een goede indicatie van de status van hun systeem in relatie tot de bescherming tegen legionella. “Mensen kunnen de scan volledig anoniem invullen, ondanks de registratie”, benadrukt Irene van Veelen. “Voor ons is het van belang dat we weten met welke type eindgebruiker we te maken hebben, en daarnaast hoe en hoe vaak de scan wordt ingevuld. Die informatie kunnen we dan weer gebruiken om de scan te verbeteren en om gerichte informatiecampagnes op te zetten om specifieke doelgroepen beter te informeren. Dat is namelijk een van de actiepunten die we, naar aanleiding van ons onderzoek vorig jaar, hoog op de agenda hebben gezet. De gegevens die ISSO opslaat, zijn echter niet herleidbaar naar de individuele eindgebruiker. Dat zou de bereidheid om de scan te gebruiken enorm verminderen vanwege de gevoeligheid van de informatie.”
Jaarlijks komen er vele WKO-systemen bij in ons land. Dat betekent dat steeds meer installatiebedrijven met deze werkzaamheden te maken krijgen. Naast kennis van het ontwerpen van de bovengrondse installatie moet de installateur ook kunnen communiceren met de andere betrokken partijen. Om die reden besteedt ISSO in haar nieuwe publicatie 39 niet alleen aandacht aan het ontwerp van de energiecentrale voor een WKO maar ook aan de communicatie tussen de verschillende fases en de betrokken partijen.
“In de eerste uitgaven van de ISSO-publicaties hebben we zeker wel aandacht besteed aan communicatie”, vertelt Jan Aerts, projectcoördinator bij ISSO. “Maar voortschrijdend inzicht maakt dat we nu bij de herziening van ISSO-publicatie 39 (‘Energiecentrale met warmte en koude opslag (WKO)’) nog meer aandacht en tijd hebben besteed aan die communicatie. De introductie van communicatietabellen in deze nieuwe Publicatie 39 is dan ook de belangrijkste wijziging.” Daarnaast beschrijft de publicatie vanzelfsprekend ook de huidige stand van zaken voor de ontwerpprocedures en de benodigde activiteiten voor realisatie, onderhoud en beheer.
Perfecte afstemming is noodzakelijk Via een WKO-systeem kunnen we energie in de bodem opslaan en benutten. Op die manier zorgt deze techniek ervoor dat we gebouwen en processen duurzaam kunnen verwarmen en/of koelen. Maar voor een goed werkend WKO-systeem is er een perfecte afstemming nodig tussen het ondergrondse systeem, de energiecentrale die de warmte en koude opwekt, én de installatie in het gebouw die de afgifte verzorgt. “In de praktijk zijn voor al deze onderdelen vaak verschillende partijen – zowel adviseurs, ontwerpers, als installateurs – verantwoordelijk. Als er na oplevering problemen ontstaan, blijkt in veel gevallen het gebrek aan afstemming en onderlinge samenwerking de oorzaak”, zegt Jan Aerts. De communicatietabellen geven richtlijnen en handvatten om die afstemming en communicatie tussen de partijen effectief en gestructureerd te laten verlopen.
Consequent in alle publicaties De communicatietabellen zijn niet alleen toegevoegd aan de vernieuwde ISSO-publicaties 39 maar ook aan de recent verschenen ISSO-publicatie 72 (Ontwerp van individuele en kleine elektrische warmtepompsystemen) en ISSO-publicatie 73 (Ontwerp en uitvoering van verticale bodemwarmtewisselaars). Daarnaast zijn de communicatietabellen ook toegevoegd aan de documenten die de boorbedrijven moeten naleven bij hun certificering. Deze bedrijven certificeren zich via BRL SIKB 11.000 en baseren zich daarbij op Protocol 11.001.
Vaker onderlinge afstemming “Wij verwachten dat die communicatietabellen echte verbeteringen zullen laten zien door een frequentere 1 op 1 afstemming tussen de ontwerpers van het bodemsysteem, de energiecentrale en het gebouwgebonden systeem. Ze krijgen allemaal met dezelfde protocollen te maken. Het gaat maar om één ding: de bovengrondse en ondergrondse installatie moet als één geheel functioneren. Dat kan alleen als we de verschillende partijen dwingen om bepaalde communicatiestrategieën met elkaar na te leven. En dat is precies wat die communicatietabellen voorschrijven”, zegt Aerts.
Rob van Bergen (links) en Fred van Luijk, algemeen bestuurder SBRCURnet ondertekenen overeenkomst voor overname SBR producten.
De B&U kennisportefeuille wordt per 1 januari 2018 overgenomen. De SBR-referentiedetails van deze portefeuille vormen een belangrijk onderdeel voor de kwaliteitsborging van het bouwen.
ISSO is, als kennisinstituut voor installatietechniek, een logische nieuwe beheerder en uitgever. ISSO heeft de kennis en mogelijkheden de producten van SBR op te nemen, te integreren met installatiekennis en verder te ontwikkelen. “De SBR kennis is bij ISSO in goede handen”, aldus Rob van Bergen, directeur van ISSO. “De overname past heel goed in onze strategie om het kennisinstituut te zijn voor vakmensen in de bouw- en installatiesector. De overname van de SBR producten, waaronder de referentiedetails, vormt hierbij een belangrijke stap”.
De komende periode zal er gewerkt worden aan de digitale integratie van de kennisproducten van SBR met de installatietechnische kennis in de KennisBank van ISSO. “Voor de gebruikers van de kennis zal er op 1 januari 2018 nog niet veel veranderen”, stelt Rob van Bergen. “De gebruiker kan voorlopig zowel de kennisproducten van ISSO als die van SBR raadplegen op de gebruikelijke wijze”.
Complete en integrale kennis SBRCURnet heeft aangegeven haar activiteiten als kennisinstelling per 1 januari 2018 te moeten beëindigen. Hierdoor dreigde een belangrijke onafhankelijke kennisbron van en voor de sector verloren te gaan. Door de overname blijft de kennis beschikbaar en actueel.
“Het samenbrengen van de kennisportefeuille van SBR met die van de installatietechniek biedt de kennisgebruiker straks complete en integrale kennis. Dit integrale kennisaanbod is essentieel voor ondersteuning van de vakmensen bij maatschappelijke vraagstukken zoals ketensamenwerking, duurzaamheid en krapte op de arbeidsmarkt”, aldus Rob van Bergen.
Bij steeds meer toepassingen binnen domotica en smart buildings is indoor locatiebepaling van essentieel belang. Daarom organiseert ISSO op 12 september een gratis webinar over indoor locatiebepaling. Via het webinar kunnen installateurs, integratoren en andere geïnteresseerden meer te weten komen over de relatief nieuwe sector binnen de installatiewereld. Anne van Rossum van Crownstone presenteert het webinar en geeft na afloop antwoord op vragen die tijdens en na het webinar gesteld worden.
Van Rossum leidt het webinar in met een introductie van wat indoor locatiebepaling precies inhoudt en voor welke toepassing het fenomeen van belang is. Aan de hand van voorbeelden neemt hij de volgers mee in de wereld van domotica en smart buildings, waar indoor locatiebepaling een belangrijke rol speelt om verschillende toepassingen goed te laten functioneren.
Technologie Tijdens het webinar behandelt Van Rossum ook de verschillende manieren waarop locatiebepaling gerealiseerd kan worden. Daarnaast gaat de presentator in op de verschillende technologieën die nodig zijn om de eerdergenoemde verschillende soorten locatiebepaling mogelijk te maken.
Werking locatiebepaling
Na de behandeling van de type locatiebepalingen en de hiervoor benodigde technologieën, komt aan bod hoe locatiebepaling precies werkt. Van Rossum neemt de deelnemers aan het webinar mee in de technische details van de werking van apparaten die binnen gebouwen de locatie van personen bepalen. Aansluitend toont hij een aantal apparaten met indoor locatiebepaling die voor verschillende toepassingen gebruikt kunnen worden.
Handvatten voor installateur Van Rossum bespreekt ook wat deze feiten omtrent indoor locatiebepaling in de praktijk betekenen voor de installateur. De spreker van Crownstone blikt vooruit op de toekomst en welke rol positiebepaling hierin zal gaan spelen. Hierna neemt hij de tijd om vragen te beantwoorden van de deelnemers aan het webinar. ISSO zorgt dat vragen die tijdens het webinar niet aan bod komen, na afloop van het webinar worden beantwoord.
Aanmelden Iedereen die geïnteresseerd is in het webinar kan zich hiervoor aanmelden via isso.nl. Deelname is gratis. Het webinar vindt plaats op 12 september om 12.00 uur. Wie nu al vragen heeft over indoor locatiebepaling, kan deze alvast stellen in een e-mail aan instructies@isso.nl.
De rekenmethode voor warmteverlies is aangepast. Deze is beschreven in de vernieuwde ISSO-publicatie 51 ‘Warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen’. De nieuwe rekenmethode is een gevolg van de recentelijk, op Europees niveau aangepaste norm NEN-EN12831, Deel 1. Ook blijkt de hedendaagse nieuwbouw bijna geen warmte meer te verliezen.
ISSO-publicatie 51 baseerde zich nog op de ‘oude’ Europese norm NEN-EN 12831. Dat die Europese norm nu is aangepast, komt vooral door de zogeheten ‘recast’ van de Europese energieprestatierichtlijn, de EPBD. Deze EPBD verwijst namelijk naar de NEN-EN 12831 Deel 1, die andere uitgangspunten hanteert dan de oude norm.
Diverse berekeningsmethodes De ISSO-publicatie 51 bevat berekeningsmethodes voor het bepalen van het transmissiewarmteverlies, het warmteverlies door buitenluchttoetreding en de toe te rekenen toeslag voor opwarming na eventuele nachtverlaging of bedrijfsbeperking. Daarnaast houdt de nieuwe methode in de vernieuwde publicatie rekening met ltv-systemen en woningen met een geringe warmtevraag. Qua terminologie en maatvoering wordt zoveel mogelijk aangesloten bij het Bouwbesluit 2012. Voor bepaling van de U-waarde van een constructie gaat de publicatie zo veel mogelijk uit van de NEN 1068. Ook behandelt de publicatie uitgebreid de verschillende ventilatiesystemen die in de woningbouw gebruikelijk zijn. De methodiek wordt toegelicht aan de hand van een aantal voorbeelden.
Meer nieuwe uitgaven Eerder deze zomer verscheen al de aangepaste ISSO-publicaties 53 (‘Warmteverliesberekening voor utiliteitsgebouwen met vertrekhoogten tot 4 meter’) en over enkele weken verschijnt ook ISSO-publicatie 57 (‘Warmteverliesberekening in industriegebouwen en utiliteitsgebouwen met ruimtes hoger dan 4 meter’). Ook het Kleintje Warmteverlies zal deze zomer nog in herziene uitgave op de markt komen. De nieuwe ISSO-publicaties zijn verkrijgbaar via kennisbank.isso.nl
Gebouwen worden steeds luchtdichter gemaakt. Hierdoor veranderen ook de waarden die voor warmteverlies gehanteerd moeten worden. Op Europees niveau is recentelijk in de NEN-EN 12831, Deel 1, een nieuwe rekenmethode vastgesteld. Deze bevat aangepaste waarden voor warmteverlies, die de basis vormen voor de vernieuwde ISSO-publicatie 53 ‘Warmteverliesberekening voor utiliteitsgebouwen met vertrekhoogten tot 4 meter’. In de loop van de zomer verschijnen ook vernieuwde versies van de ISSO-publicaties 51, 57 en het Kleintje Warmteverlies.
De herziening van de kennisproducten die met warmteverlies te maken hebben, was noodzakelijk omdat hedendaagse nieuwbouw bijna geen warmte meer verliest. ISSO-publicatie 53 baseerde zich nog op de ‘oude’ Europese norm NEN-EN 12831. Maar die norm is aangepast, vooral door de zogeheten ‘recast’ van de Europese energieprestatierichtlijn, de EPBD. Deze EPBD verwijst nu naar de NEN-EN 12831 Deel 1, die andere uitgangspunten hanteert dan de oude norm. Op basis van die uitgangspunten is nu ook de ISSO-publicatie, waar het gaat om warmteverliesberekeningen, aangepast.
Aansluitvermogen bepalen De ISSO-publicatie 53 bevat berekeningsmethodes voor het bepalen van het te installeren verwarmingsvermogen per vertrek en het aansluitvermogen in utiliteitsgebouwen met ruimtes tot maximaal 4 meter hoog. De vernieuwde publicatie helpt de ontwerper en de installateur om het aansluitvermogen op basis van het schilverlies te bepalen. Naast een methode voor het bepalen van het op te stellen vermogen per vertrek, is er een methode voor de bepaling van het aansluitvermogen en de bijdrage aan een collectieve warmteopwekker. Dit gebeurt allemaal op basis van het transmissiewarmteverlies, het warmteverlies door buitenluchttoetreding en door rekening te houden met een toeslag voor opwarming na eventuele nachtverlaging of bedrijfsbeperking.
Veel minder snelle afkoeling “Het is eigenlijk heel logisch, voor iedereen die naar de huidige bouwpraktijk kijkt. Onder invloed van de alsmaar aangescherpte energieprestatie-eisen gebruiken we inmiddels forse isolatiepakketten. Iedereen snapt dat gebouwen, maar ook woningen, veel minder snel afkoelen”, zegt Harry van Weele, projectcoördinator bij ISSO. “Waar je een kleine tien jaar geleden nog daadwerkelijk rekening moest houden met een afkoeling van een gebouw met 3 tot 4 graden per etmaal, is dat bij de huidige, zeer energiezuinige bouwmethode nog maar 1 graad per etmaal. Daarom hanteren we in het ontwerp nu een buitentemperatuur die afhankelijk is van de tijdsconstante van het gebouw. En waar je vroeger als minimum temperatuur -10 graden Celsius hanteerde, kan dat nu oplopen tot -6 graden Celsius. De rekenmethode in de nieuwe publicatie houdt daar allemaal rekening mee”, aldus Van Weele.
Later deze zomer verschijnen de aangepaste ISSO-publicaties 51 (voor warmteverlies in woningbouw), ISSO-publicatie 57 (voor warmteverlies in industriegebouwen en ruimtes in utiliteitsgebouwen hoger dan 4 meter) en het Kleintje Warmteverlies. De nieuwe ISSO-publicatie 53 is verkrijgbaar via kennisbank.isso.nl
Kennisinstituut ISSO organiseerde gisteren het Verander Event. Directeur Rob van Bergen benutte zijn inleidende praatje om de nieuwe strategie van het instituut voor het voetlicht te brengen. In plaats van zich met name te richten op het verspreiden van vakkennis wil ISSO de vakman op het juiste moment van de juiste kennis voorzien. Op deze wijze daalt de kennis beter in de branche, verwacht Van Bergen. Hierna volgde een boeiende presentatie van Jan Aerts, die een toekomstbeeld van de vakman schetste. Volgens de ISSO-projectcoördinator moet die vakman rekening houden met verschillende trends, zoals de versmelting van bouw- en installatiebedrijven, een toenemend gebruik en ontwikkeling van ICT-mogelijkheden, betere en slimmere producten en meer aandacht voor conceptniveau.
Een leven lang leren om flexibel te zijn De rode draad, aldus Aerts, is dat er een verschuiving plaatsvindt waarbij systeemkennis belangrijker wordt dan productkennis. In z’n algemeenheid moet de vakman van de toekomst een leven lang leren om flexibel te zijn om zo sneller in te kunnen spelen op veranderingen. Daarnaast is het nodig om modulair te leren denken, zowel in de ontwerp-, realisatie- als beheerfase.
Speciaal voor de bezoekers van Installatienet gaf Aerts nog een aantal tips mee. “Zorg dat je systeemkennis in huis haalt zodat je niet alleen een installatie kan aanleggen, maar dat deze ook blijvend automatisch kan functioneren. Doe je dat niet, en je ziet dit al gebeuren, dan geef je een deel van je boterham aan andere partijen weg, zoals ICT-specialisten. Door systeemkennis kun je tijdens de aanleg en levensfase van een installatie inkomsten genereren. Ga dus eens op bezoek bij fabrikanten, die kunnen je bij uitstek helpen om die systeemkennis te verwerven.”
Ontwikkel vakkennis van duurzame technieken Ontwikkel ook een gedegen vakkennis van duurzame technieken en concepten en houd daarbij mogelijkheden in het oog om systemen uit te breiden en te verknopen met andere oplossingen (modulair denken). Denk verder na of je kunt gaan prefabben. Industrialisering leidt tot lagere kosten en hogere kwaliteit. Dit proces wordt versneld door de hoge duurzaamheidseisen die tegenwoordig worden gesteld en voortdurend aangescherpt. Kortom, het is raadzaam hier iets mee te doen om concurrerend te blijven. Ook als kleine jongen in de bestaande bouw moet je rekening houden met deze ontwikkeling. Grote installateurs hebben dit al opgepakt.”
Het ISSO-Kleintje Koellast is geactualiseerd en uitgebreid. Het is onder meer aangepast aan de moderne gemiddelde situatie in een woning of gebouw. Ook nieuw is dat deze editie kan rekenen met een situatie waarin een iets hogere binnentemperatuur tijdelijk acceptabel is. Het kleintje koellast begint met een beschrijving van de koellastberekening en geeft aan welke componenten hierbij een rol spelen. Daarna beschrijft het naslagwerk een methode waarmee je kunt vaststellen wat de binnentemperatuur wordt bij een bepaald koelvermogen.
Er zijn weinig goede tools om op eenvoudig wijze te bepalen wat de binnentemperatuur wordt, of als er koeling wordt toegepast, hoe groot het koelvermogen moet zijn. Er bestaan uitgebreide computerprogramma’s voor, maar die hebben veel invoer nodig. Ook zijn er sterk vereenvoudigde stationaire modellen, maar die houden geen rekening met onder meer accumulatie en beschaduwing. De berekeningsmethode in dit ISSO-kleintje zit tussen deze twee in: hij is op een aantal punten vereenvoudigd, maar houdt wel rekening met warmteaccumulatie in de gebouwconstructie en beschaduwing.
In deze herziening van ISSO-Kleintje Koellast is de warmteontwikkeling in het gebouw bijgewerkt naar de hedendaagse situaties. Er is rekening gehouden met het toegenomen gebruik van onder meer adapters, lcd-schermen en led-lampen. Ook kan er gerekend worden met een situatie waarin een tijdelijke verhoging van de binnentemperatuur met 1 of 2° C wordt toegestaan, bijvoorbeeld tijdens een hittegolf. Deze tijdelijke temperatuurverhoging geeft een besparing op de benodigde koelcapaciteit en het energiegebruik. De methode is ook geschikt om de binnentemperatuur te bepalen bij beperkte of gebrek aan koeling.
Dit ISSO-kleintje is gebaseerd op ISSO-publicatie 8 ‘Berekening van het thermische gedrag van gebouwen bij zomerontwerpcondities’. In de ISSO-kennisbank is een applicatie opgenomen die werkt volgens de rekenmethoden zoals gegeven in dit Kleintje Koellast.
ISSO-kleintjes zijn verkrijgbaar via kennisbank.isso.nl.
Gebruikers van de online versie van Kleintje Koellast via de ISSO-Kennisbank hebben automatisch toegang tot de nieuwe versie.
Op 23 maart a.s. staat ISSO een dag stil bij verandering. Het kennisinstituut organiseert dan het ISSO Verander Event. ISSO wil zich veel nadrukkelijker dan in het verleden gaan bezighouden met de toepassing van vakkennis. Gevalideerde kennis moet zijn weg vinden naar de werkpraktijk van de installatieprofessional. Dit leidt tot meer kwaliteit en gezondere gebouwen, zo is de gedachte. Het kennisinstituut vindt het noodzakelijk dat nadrukkelijker wordt gekeken naar de problemen in gebouwen. Waar gaat het mis en waar ligt dan de oplossing? ISSO is inmiddels zelf al aan de slag gegaan met het veranderen van haar strategie en interne organisatie. Deze ervaringen zal ze tijdens het event delen.
Het ISSO Verander Event start om 10.00 uur met een ontvangst aan de ISSO koffietafel en een rondgang door het nieuwe kantoor op de 33ste verdieping van de Delftse Poort. Vervolgens geeft directeur Rob van Bergen een uiteenzetting van de nieuwe strategie, gevolgd door een brede discussie over de vraag: ‘Hoe moet het over 5 jaar, als er geen vakmensen meer zijn?’ Is dit een probleem, of juist niet?
ISSO-projectcoördinator Marco Hofman gaat samen met het Longfonds tijdens dit evenement op zoek naar een methode waarbij gezonde lucht en een gezond binnenklimaat samenvallen. Wat is er nodig om onze leefomgeving gezond en leefbaar te maken? Beide partijen geven hun visie en vragen marktpartijen bij te dragen aan de verandering.
Daarna is het podium voor dr.ir. Jan Vreeburg van KWR/Wageningen Universiteit. Hij gaat in het op de vraagstelling of we van ons afvalwater een belangrijke bron voor kostbare stoffen kunnen maken; stoffen die nu verloren gaan. “Dat kan,” zo zegt hij, “maar dan moeten we wel ons rioolstelsel volledig veranderen.” Samen met ISSO-projectcoördinator Irene van Veelen zal hij de noodzakelijke veranderingen op dit terrein duiden.
In de middag gaan Ben Tiggelaar en Rob van Bergen samen op zoek naar de dieperliggende theorie én praktijk van de verandering. Alles en iedereen verandert. Maar hoe pak je dat aan? Hoe verander ik mijn gedrag? Dit is volgens Ben Tiggelaar, onafhankelijk schrijver, spreker en gedragswetenschapper, zo ongeveer de meest gestelde vraag tijdens zijn massaal bezochte seminars en masterclasses. In een boeiende en afwisselende sessie zal hij, samen met ISSO-directeur Rob van Bergen, bekijken hoe veranderingen plaatsvinden, en hoe deze passen binnen de praktijk.
ISSO en InnovatieLink organiseren samen het New Business Event 2016. Tijdens deze bijeenkomst worden nieuwe technieken aan ondernemers gepresenteerd. De verschillende presentaties, met onder andere als titels ‘Alles in huis verbonden’ en ‘Biobased woningmodule’ schetsen een beeld hoe deze technieken in het business model kunnen worden ingepast, hoe deze technieken werken en wat de voordelen en nadelen ervan zijn. Het event vindt plaats op 10 november a.s. in het Engels Conference Center, naast het Rotterdamse Centraal Station. Er zijn geen kosten aan verbonden.
Met de lancering van ISSO-publicatie 112 over grootkeukenventilatie zijn Nederlandse adviseurs en installateurs niet langer afhankelijk van Duitse richtlijnen en normen. Deze publicatie is een norm met uitgebreide beschrijving voor het ontwerpen, installeren en onderhouden van grootkeukenventilatie. De norm richt zich op de ventilatievoorzieningen in de keukens van scholen, horeca maar ook bij industriële voedselbereiders. De ISSO-publicatie behandelt onder meer de interactie tussen de keukenventilatie en het ventilatiesysteem van het gebouw en de drukhiërarchie in dat gebouw om te voldoen aan de hygiëne-eisen uit de HACCP. Ook onderwerpen als gemonteerde verlichtingssystemen in afvoerkappen, brandblussystemen of ontgeuringsinstallaties komen aan bod.
In elke grootkeuken ontstaan, tijdens het bereiden van voedingsmiddelen, onvermijdelijk luchtverontreinigingen, waterdamp en warmte. Om geurhinder te minimaliseren en een goede binnen luchtkwaliteit en thermisch comfort te kunnen garanderen moet een grootkeuken zodanig ontworpen zijn dat luchtverontreinigingen uit de ruimte worden afgevoerd. Het ontwerp van een grootkeukenventilatiesysteem is daarom cruciaal in het behalen van de eisen met betrekking tot de arbeidsomstandigheden: binnen luchtkwaliteit, geur en thermisch comfort.
De ISSO-publicatie behandelt zowel het opstellen van het programma van eisen, het ontwerp, de uitvoering en installatie als de in gebruik name. Maar niet in de laatste plaats gaat de publicatie ook in op het beheren en onderhouden van ventilatiesystemen van grootkeukens. Want na de oplevering moet de eigenaar samen met het onderhoudsbedrijf zorgen dat het ventilatiesysteem blijft doen waarvoor het ontworpen is, zodat de installaties schoon en veilig te gebruiken zijn. Hiervoor zijn dagelijkse reiniging en periodiek onderhoud noodzakelijk. Daarom komt ook het onderhoud aan bod, evenals de methoden om te controleren of een grootkeukenventilatiesysteem (nog) goed werkt.
In grote lijnen moet men voor het ontwerp en de installatie vier stappen doorlopen. Bij de eerste twee stappen – die niet in deze publicatie aan bod komen – gaat het om het bepalen van een plattegrond van de keuken en de keuze voor de specifieke keukenapparatuur. De publicatie start bij de derde stap, de selectie van het afvoersysteem en de daarbij behorende debieten. Ook is dan bekend wat de benodigde ruimte is voor het ventilatiesysteem (zowel toe- als afvoer) en welke sparingen men moet maken, waar de aansluitpunten liggen, enzovoorts. Vervolgens volgt de inpassing van de installaties binnen de overige gebouwinstallaties. Tot slot draait alles om het geheel; een gebalanceerd ontwerp van een klimaatinstallatie waarmee de geëiste binnen condities in de keuken kunnen worden bereikt.
In de praktijk is er vaak weinig overleg tussen de adviseurs voor de indeling en inrichting van de keuken, de leveranciers van keukenapparatuur en de adviseurs en installateurs voor de werktuigkundige en elektrische gebouwinstallaties. Daardoor is de totale hoeveelheid afvoerlucht voor een keuken bijvoorbeeld niet gebaseerd op de convectieve warmteafgifte veroorzaakt door de opgestelde keukenapparatuur. Ook houdt het gekozen ventilatiesysteem geen rekening met het verschil in efficiëntie van de verschillende type keukenkappen. In veel gevallen ontstaat daardoor een suboptimaal geheel. Met ISSO-publicatie 112 kunnen marktpartijen veel beter, en stap voor stap, samenwerken aan de meest optimale configuratie van grootkeukenventilatiesystemen.
ISSO heeft haar online bibliotheek, de ISSO-KennisBank, vernieuwd. De digitale bibliotheek is te raadplegen via smartphone, tablet of via de computer. Iedereen kan gratis kennismaken met de ISSO-KennisBank. De gebruiker krijgt toegang tot de online bibliotheek met een KennisID profiel en komt daarmee in Mijn ISSO, een persoonsgebonden omgeving. In deze omgeving bouwt de gebruiker een archief op met kennisproducten waarin hij geïnteresseerd is of die hij vaak gebruikt. De gebruiker kan een keuze maken van meer dan 400 producten, waaronder publicaties, kleintjes, BRL-en, rekentools, whitepapers en checklists. Via Mijn ISSO kan de gebruiker zijn abonnement beheren en heeft hij direct de beschikking over zijn benodigde kennis. De ISSO-KennisBank, voorheen ISSO-digitaal, bevat gratis en betaalde informatie zoals: zakboekjes, (reken)hulpmiddelen en richtlijnen voor de dagelijkse praktijk.
Behalve de digitale bibliotheek van ISSO is ook isso.nl vernieuwd. De bezoeker komt ook hier binnen in een nieuwe omgeving, maar de informatie is vertrouwd. Zoals gebruikelijk vindt de gebruiker op isso.nl informatie over de (instructie)bijeenkomsten, projecten, nieuws en natuurlijk een link naar de ISSO-KennisBank.
IMI Aero-Dynamiek is toegetreden als nieuwe ISSO-Kennispartner. “De geloofwaardigheid van de installatiesector staat of valt met kennis”, stelt Gerrit Hofman, technisch directeur bij IMI Aero-Dynamiek. “Onze organisatie heeft veel kennis en ervaringen om over te dragen en we staan altijd open voor die van anderen. Kernactiviteiten van deze organisatie zijn het meten, valideren en optimaliseren van klimaatinstallaties in de gebouwgebonden omgeving. Voor ons is kennis een product. En dat product maak je alleen maar beter door samen te werken, ervaringen met elkaar te delen en kennis te bundelen. Dan krijg je een product op niveau en meer kwaliteit. Het platform ISSO-Kennispartners is hiervoor een mooi podium.”
“De ISSO-Kennispartners hebben allemaal hun eigen expertise”, vervolgt Hofman. “Het kan technische informatie opleveren voor onze medewerkers of voor de leerlingen van onze interne opleiding. Daarbij kan het platform inspiratie geven voor nieuwe ontwikkelingen. Om die reden is IMI Aero-Dynamiek ook aangesloten bij verenigingen, zoals TVVL en NVTG. Organisaties of podia die beroepsgroepen of de sector vertegenwoordigen, bieden je als bedrijf de mogelijkheid om kennis breed uit te zetten. Omdat je via die kanalen veel hoort, kun je beter anticiperen op toekomstige veranderingen binnen een vakgebied en vaak ook voorloper zijn.”
De doelstelling van ISSO is de kennis en de kwaliteit van de installatieprofessional structureel op een hoger niveau te brengen. Daar draagt het platform ISSO-Kennispartners aan bij. De deelnemende bedrijven staan voor het motto: samen bereik je meer. Met IMI Aero-Dynamiek heeft het platform inmiddels veertien deelnemende bedrijven. Meer informatie over het platform ISSO-Kennispartners staat op www.isso.nl.
Welke doordachte keuzes zijn nodig bij nieuwbouw en renovatie van levensloopgeschikte woningen? De ISSO-publicatie 77 ‘Levensloopgeschikt wonen’ reikt hiervoor installatietechnieken en bouwkundige oplossingen aan. De publicatie is een praktische aanvulling op het Programma van Eisen voor de professionele markt. Bovendien slaat de uitgave een brug tussen techneuten, bewoners en zorgprofessionals. De technische en bouwkundige adviezen en maatregelen in het boek worden gegeven aan de hand van zes fictieve personages. Zo zit de heer Jansen in een rolstoel, is de heer Timmerhuis vergeetachtig, heeft Emma een licht verstandelijke beperking en wil het echtpaar Öztürk het huis renoveren en alvast geschikt maken voor de oude dag. Bij ieder type bewoner wordt een overzicht gegeven van toepassingen die mogelijk zijn, onder meer met een checklist en foto’s. Het boek beoogt zo de juiste technische en bouwkundige maatregelen boven tafel te krijgen. Centraal staan de wensen en mogelijkheden van de bewoner. De focus ligt op de maakbaarheid binnen het budget en de gestelde tijd.
De basis van ISSO-publicatie 77 vormt de kennis uit eerdere projecten, zoals Radar 2020, Wel Thuis en Technologie Thuis nu! Ook is kwalitatief onderzoek gedaan onder 250 gepensioneerden. Samengewerkt is met deskundigen werkzaam bij zorginstellingen en -zorgverzekeraars, woningbouwcorporaties, projectontwikkelaars, gemeenten, HBO-verpleegkunde en de bouw- en installatietechniek. Het gaat om professionals die nauw betrokken zijn bij het onderwerp levensloopgericht wonen. Margriet Pol van Ergotherapievereniging Nederland: “Technici en ergotherapeuten kunnen gebruikmaken van elkaars expertise en elkaar aanvullen. Wellicht verlaagt dit naslagwerk de drempel om samen op te trekken met opdrachtnemers, zorgprofessionals en bewoners.”
Het boek is te bekijken en voor €80,- (excl. btw en verzendkosten) verkrijgbaar via de winkel op isso.nl. De publicatie is met een abonnement digitaal te raadplegen via isso-digitaal.nl. Publicatie 77 ‘Levensloopgeschikt wonen’ is gemaakt door ISSO in opdracht van Technisch Installatiebedrijf (OTIB), Uneto-VNI en Stichting Kien.
Het ISSO-Handboek Zonne-energie is grondig herzien. Het praktijkgerichte boek loopt nu weer in gelijke pas met de ontwikkelingen in techniek en regelgeving, waaronder de nieuwe NEN 1010 en NEN 7250. Het is een doe-boek. Het boek leert het juist ontwerpen, installeren en beheren van zonne-energiesystemen aan de hand van duidelijke processtappen. Bij iedere stap krijgt de gebruiker praktische informatie over de handelingen en de geldende voorschriften en regelgeving. Inhoudelijk is de eerste versie uit 2006 flink herschreven. Behalve aanpassingen vanwege onder meer de nieuwe NEN 1010 (veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties) en NEN 7250 (bouwkundige aspecten van zonne-energiesystemen en integratie in daken en gevels), beschrijft het handboek alle informatie die nodig is voor de certificering van installateurs in het kader van de Europese Richtlijn Hernieuwbare Energie (RES). Voor opdrachtgevers wordt die certificering steeds meer een handvat voor kwaliteit; installateurs kunnen zich met die certificering onderscheiden.
Omdat het boek tot stand is gekomen met kennis uit diverse expertises op het gebied van zonne-energiesystemen, heeft het boek een breed draagvlak. Zo is het boek beoordeeld door onder meer leden van Holland Solar, Uneto-VNI, TVVL en Vereniging Het Hellend Dak. De update is financieel mede mogelijk gemaakt door OTIB, RVOnl, Uneto-VNI en TVVL.
Het vernieuwde Handboek ‘Zonne-energie, bouwkundige en installatietechnische richtlijnen voor zonne-energiesystemen’ kost € 160,- (excl. btw en verzendkosten). De digitale versie is met een abonnement te raadplegen op isso-digitaal.nl.
De infrarood vloerverwarming Speedheat is als eerste elektrische vloerverwarming ISSO geaccrediteerd. Hierdoor kan voor het eerst een elektrische vloerverwarming worden meegenomen in de EPC berekening en is aangetoond dat Speedheat voldoet aan de huidige norm (EPC in 2016 ≤ 0,4 en in 2020 ≤ 0,2). Bij de ISSO wordt de kwaliteit van installaties inzichtelijk gemaakt.
Speedheat zegt100 procent efficiënte warmte te bieden en is ook in de toekomst in staat om te voldoen aan de steeds hoger wordende normen voor nieuwbouwwoningen en renovatieprojecten op het gebied van duurzaam energiegebruik en energiebesparing. Speedheat is een zeer efficiënte manier van verwarmen voor elke ruimte en zelfs complete (all-electric) woningen.
Infraroodverwarming is vergelijkbaar met de energie van de zon; een vorm van (veilige) stralingswarmte. De warmte verplaatst zich niet via de lucht (zoals bij radiatoren of convectoren), maar wordt direct opgenomen door objecten, die de warmte weer reflecteren in de ruimte. Deze warmte is direct voelbaar, behaaglijker en bovendien gezond.
De nieuwe certificeringsregeling voor gasverbrandings-installaties, de Wet Kwaliteitsborging, aangepaste richtlijnen voor rookgasafvoer. Ontwerpers, installateurs en monteurs van gasverbranding-sinstallaties hebben met tal van nieuwe eisen en ontwikkelingen te maken. ISSO reikt hen de kennis daarvoor aan in de vorm van drie nieuwe documenten: Kleintje Gas-ontwerp, Kleintje Gas-montage en onderhoud, en Kleintje CV-service. Voor elke doelgroep is daarmee eigen actuele kennis beschikbaar.
Er is de afgelopen vijftien jaar veel gebeurd op het gebied van leidingwaterinstallaties. Koper is vervangen door kunststof, energieprestaties zijn aangescherpt, warmtepompen en douche-wtw’s hebben de praktijk sterk veranderd. Dat leidde onder meer tot nieuwe voorschriften. Al deze veranderingen zijn verwerkt in de nieuwe ISSO-Publicatie 30 voor het ontwerpen, aanleggen, onderhouden en beheren van leidingwaterinstallaties in woningen. Een handzaam en compleet naslagwerk dat alle betrokkenen aan de hand van de nieuwste inzichten door het traject leidt.
